Overlijden van Flora Schrijver-Jacobs, muzikante in Auschwitz

“Heb jij geluk dat ik maar twee accordeonistes heb, anders had ik je laten vergassen”, zei Lagerführer Hessler toen Jacobs tijdelijk niet kon spelen door een verbrande pols. Door plaats te nemen in het damesorkest van vernietigingskamp Auschwitz wist Flora Schrijver-Jacobs de Holocaust te overleven. Afgelopen maandag overleed Jacobs in Amstelveen op 89-jarige leeftijd. Ze werd bekend als ‘het meisje met de accordeon’ en wist in 1945 als enige overlevende van haar familie terug te keren naar Nederland.

Jacobs werd geboren op 26 januari 1923 in Nijmegen. Zij groeide op in een Joods gezin in Amsterdam. Haar muzikale talent erfde ze van haar vader, Benjamin Jacobs, die bas en trompet speelde in het Utrechtse Stedelijke Orkest. Na de bezetting op 10 mei 1940 dook Jacobs met een vervalst persoonsbewijs korte tijd onder bij een Nederlandse vrouw aan de Achtergracht in Amsterdam. In februari 1943 werd zij echter samen met haar ouders door de Duitse bezetters en via de stadsschouwburg overgebracht naar het doorgangskamp Westerbork. Haar zus was aanvankelijk ondergedoken met haar verloofde, maar kwam twee maanden later ook in Westerbork terecht nadat zij was opgepakt in een razzia.

Het leven in Westerbork

De gevangenen in kamp Westerbork kregen een aanzienlijk betere behandeling dan gevangenen in Duitse en Poolse concentratiekampen. Gezinnen konden bij elkaar blijven en er was werk, school en ontspanning. Het kamp moest als het ware zoveel mogelijk functioneren als een normaal dorp. Ook huwelijken waren mogelijk in Westerbork: zo trouwde Jacobs met de Duits-Joodse vluchteling Emanuel van Praag. Zij hoopten hiermee als echtpaar langer van transport vrijgesteld te worden.

Transport naar Auschwitz

In kamp Westerbork werkte Jacobs samen met haar moeder, Jet Jacobs-Zadick, in de aardappelkeuken. Eind augustus 1943 moesten Jacobs ouders echter op transport naar Auschwitz. Jacobs en haar man gingen vrijwillig mee. Haar moeder en man werden nagenoeg onmiddellijk om het leven gebracht, haar vader zou nog tot maart 1944 leven. Jacobs kwam terecht in het werkkamp waar zij een paar weken in quarantaine werd geplaatst.

Muzikant in Auschwitz

Jacobs wist ternauwernood te overleven door als één van de 150 vrouwen auditie te doen bij dirigente Alma Rosé, een nicht van componist Gustav Mahler. Jacobs werd gekozen als accordeonist, hoewel ze eigenlijk alleen piano speelde. Als muzikant had Flora het voordeel dat zij voortaan van zwaar werk werd vrijgesteld, beter te eten kreeg dan de andere kampbewoners en bovenal de gevreesde selecties kon ontlopen. Musiceren betekende leven, mits je als orkest goed presteerde, zoals blijkt uit een uitspraak van de dirigente: “Zie je die rook? Als wij vals spelen gaan we ook door de schoorsteen.”

Gedeporteerd naar Bergen-Belsen

Na het overlijden van Alma Rosé in april 1944 werd Jacobs met de andere Joodse leden van het orkest naar Bergen-Belsen gedeporteerd. Daar trof zij Appie Schrijver aan, de verloofde van haar omgekomen zus. In Bergen-Belsen werd Jacobs herkend als orkestlid door kampcommandant Kramer. Hij stelde haar aan als kindermeisje voor zijn twee zoontjes, waardoor Jacobs elke dag naar zijn huis buiten het kamp werd gebracht.

Het Engelse leger

Aan het einde van de oorlog, toen de Engelsen naderden, werd Jacobs teruggeplaatst in het kamp. Haar gezondheid verslechterde in rap tempo, maar ze wist zichzelf opnieuw te redden door een Engelse generaal over te halen haar mee te nemen naar het Engelse leger. Daar kreeg zij vitaminepillen en injecties tegen tyfus. In augustus 1945 keerde Flora Schrijver-Jacobs terug naar Nederland, en trouwde een jaar later met Appie Schrijver .

Jacobs gaf na de oorlog nog vaak interviews op de radio en tv en gaf lezingen op scholen over de Holocaust. In 1994 verscheen haar biografie in het boek Het meisje met de accordeon.