150 jaar afschaffing van de slavernij

Op 1 juli herdenken we de afschaffing van de slavernij in Nederland. In 1863, nu 150 jaar geleden, wordt de wet die slavernij illegaal maakt na vele jaren van politiek getouwtrek eindelijk aangenomen. Daarmee komt er een officieel einde aan het mensonterende lijfeigenschap. In de nieuwe tentoonstelling in De Verdieping van Nederland zijn onder andere enkele bijzondere documenten over de slavernij in de Nederlandse overzeese gebieden te zien.

Economisch belang

De Nederlandse economie vaart in de koloniale hoogtijdagen wel bij de slavernij. In de 17e en 18e eeuw verzorgt de West-Indische Compagnie bijna 7% van de slavenhandel in de wereld; Nederlandse slavenhandelaren brengen in totaal naar schatting 550.000 Afrikanen als slaven naar de ‘Nieuwe Wereld'. Het verzet tegen de slavernij dat in de loop van de 18e eeuw steeds sterker wordt, valt dan ook aanvankelijk bij velen niet in goede aarde. Maar als in Engeland (1833) en Frankrijk (1848) de slavernij wordt verboden kan Nederland niet achterblijven.

Politieke strijd

Het afschaffen van de slavernij heeft in Nederland een lange aanloop. Al in 1848 wordt het besluit ertoe genomen. Maar omdat het parlement het moeilijk eens kan worden over de schadevergoeding die een eigenaar moet krijgen voor het verlies van zijn ‘eigendom’, duurt het nog 15 jaar voordat de wet daadwerkelijk ten uitvoer wordt gebracht. Uiteindelijk komt het parlement tot een besluit: elke eigenaar ontvangt ter compensatie 300 gulden per vrijgemaakte slaaf.

Koninklijk Besluit afschaffing slavernij in Suriname en de Nederlandse Antillen (Nationaal Archief)

Vrijheid onder staatstoezicht

Op 1 juli 1863 gaat de wet op de afschaffing van de slavernij officieel van kracht. In Paramaribo klinken die dag 21 kanonschoten en worden naar schatting 45.000 slaven vrijman of -vrouw. Om leegloop van de plantages en de kolonies te voorkomen vallen de voormalige slaven nog 10 jaar onder staatstoezicht. Vrijgelatenen tussen de 15 en 60 jaar zijn verplicht een werkovereenkomst met een plantagehouder af te sluiten. Pas in 1887 verwerven deze voormalige slaven het volledige Nederlandse burgerrecht en zijn ze echt vrij.

Zoeken in het Nationaal Archief

Het Nationaal Archief bewaart veel informatie over de geschiedenis van de slavernij en het koloniale verleden van Nederland. Een aantal onderzoeksgidsen over slavernij in Suriname en Curaçao geeft belangrijke handreikingen voor het doen van onderzoek. 
Daarnaast is een aantal indexen online beschikbaar waarin informatie over (vrijgelaten) slaven en hun eigenaren is opgenomen, zoals bijvoorbeeld dedatabase Suriname en Nederlandse Antillen: Vrijverklaarde slaven (Emancipatie 1863).

Lees ook de eerder op deze website verschenen nieuwsberichten en thema’s over de slavernij:
•    Slavenopstand op Curaçao van 1795 in Nieuwsuur 
•    Grote Postweg: grootse prestatie en zwarte bladzijde 
•    De Slavernij: Nederland gaat eindelijk om 
•    De afschaffing van de slavernij in 1863: het bijzondere geval St. Maarten 
•    Tijdbalk Afschaffing slavernij 
•    Webexpo, thema WIC

De Verdieping van Nederland

De Verdieping van Nederland is een gezamenlijke tentoonstellingsruimte van het Nationaal Archief en de Koninklijke Bibliotheek. Tot eind oktober is hier een aantal topstukken uit de collectie van het Nationaal Archief met betrekking tot de slavernij in Nederlandse kolonies te zien. De Verdieping van Nederland bevindt zich in het verbindingsgebied tussen het Nationaal Archief en de Koninklijke Bibliotheek, Prins Willem-Alexanderhof 5, Den Haag  (naast Den Haag CS). Voor openingstijden en overige informatie, ga naar de website van De Verdieping van Nederland.