Oorsprong van 'iets op eigen houtje doen'

Wanneer iemand iets doet zonder anderen daarbij te betrekken kun je dit uitdrukken door te stellen dat iemand iets 'op eigen houtje doet'. Vaak heeft deze uitdrukking een negatieve bijsmaak: wanneer iemand 'iets op eigen houtje doet' wordt daarmee gesuggereerd dat het beter was geweest om wel andere mensen te betrekken in de beslissing. Deze uitdrukking bestaat al ten minste sinds de 17e eeuw, maar waar komt de uitdrukking eigenlijk vandaan?

Over de herkomst van de uitdrukking 'iets op eigen houtje doen' bestaan verschillende theorieën. De belangrijkste en meest gehoorde theorie over de herkomst ervan heeft te maken met het vroegere gebruik van de kerfstok. Deze theorie komt onder andere terug in het 'Groot Uitdrukkingenwoordenboek' van Van Dale. 

Kerfstok

Een kerfstok bestond uit twee stokjes, waarop door middel van een kerf iemands schulden werden bijgehouden. Er waren altijd twee stokjes. Het ene stokje was voor de schuldeiser en het andere stokje voor degene met de schuld. Deze kerfstokken werden bijvoorbeeld gebruikt in herbergen, klanten konden zo op de pof drinken en pas later betalen. Door het aantal kerfjes op het stokje kon men dan zien hoeveel er betaald moest worden.

De kerfjes waren alleen geldig als ze gelijktijdig op de twee stokjes geplaatst werden. Wanneer iemand dus alleen een kerfje op zijn eigen 'houtje had', was het niet geldig, omdat er dan niet overlegd was. Van hieruit zou de uitdrukking 'iets op eigen houtje doen' ontstaan zijn.

Bijbel

Er bestaat ook nog een andere theorie over het ontstaan van de uitdrukking. Aanhangers van deze theorie menen dat de uitdrukking oorspronkelijk uit de Bijbel komt. In het bijbelboek Hosea 4 wordt gesproken over een volk dat een stuk hout gebruikt om de toekomst te bepalen. Met dit stuk hout werd een afgodsbeeld bedoeld. Dit volk gelooft dus niet meer in de ware god, maar handelt 'op eigen houtje'.

Schip

Een derde theorie over het ontstaan van de uitdrukking 'iets op eigen houtje doen' wordt onder meer vermeld door spreekwoorddeskundige F. A. Stoett. Hij stelt dat een 'houtje' in deze uitdrukking een schip kan betekenen. Wanneer een kapitein een schip helemaal zelf in bezit had, werd wel gezegd dat dit schip zijn 'eigen houtje' was. Hij was dan ook geheel verantwoordelijk voor het reilen en zeilen van dit schip en dit bracht risico's met zich mee. Hier zou dan de uitdrukking 'iets op eigen houtje doen' aan ontleend zijn.