Foekje Dillema

DILLEMA, Foekje Pieters (geb. Burum, Friesland 18-9-1926 – gest. Kollum, Friesland 5-12-2007), atlete en gymnastieklerares. Dochter van Pieter Klazes Dillema (1898-1988), en Sybrigje Foekes van Straten (1900-1985). Foekje Dillema bleef ongehuwd.

Foekje Dillema werd geboren als derde van de in totaal acht kinderen die vader Pieter en moeder Sybrigje zouden krijgen. Het arme gezin woonde in bij grootvader Foeke Dillema, die een brandstoffenhandel dreef. Haar vader was werkloos en zat verplicht in de werkverschaffing. Foekje bezocht de openbare lagere school en ging erna uit werken: ze hielp her en der in het huishouden wanneer er tijdelijke hulp nodig was maar bleef thuis wonen. Rond haar twaalfde begon Foekje Dillema met hardlopen en ze bleek getalenteerd.

200 meter

Begin 1948 werd Foekje Dillema lid van de Kollumer gymnastiekvereniging Vlugheid en Kracht. Toen ze in mei van dat jaar een hardloopwedstrijd zag, dacht ze dat ze zelf sneller zou kunnen rennen. Ze trok haar schoenen uit en liep inderdaad iedereen voorbij. In juni was Foekje al kampioene van Friesland. Voor haar trainingen ging ze voortaan twee keer per week naar Leeuwarden. Hoewel haar techniek ruw en ongepolijst was, trok ze al snel de aandacht.

Win het boek 1001 vrouwen

Dit artikel is afkomstig uit de bundel 1001 vrouwen. In samenwerking met Uitgeverij Vantilt publiceert IsGeschiedenis 10 lemma’s uit het boek 1001 vrouwen, dat is genomineerd voor de Libris Geschiedenisprijs.

Wil jij een speciaal 1001 vrouwen-pakket winnen dat bestaat uit het boek 1001 vrouwen, het tijdschrift De Boekenwereld (themanummer Vrouwen & Boeken) én de poster van Marilyn Monroe lezend in Ulysses?

Neem voor donderdag 14 november een (proef)abonnement op Geschiedenis Magazine en maak kans op een van de 15 exemplaren van dit pakket die wij verloten onder nieuwe (proef)abonnees van Geschiedenis Magazine. Meld je aan

Je kunt dit pakket ook bestellen. Klik hier

In nationale wedstrijden was Fanny Blankers-Koen haar grote concurrente en het viel op dat deze steeds voor nummers koos waar Foekje niet op uitkwam. De pers schreef dat het leek of de gevierde renster bang was voor het aanstormend talent van Foekje. Op de Olympische Dag van 26 juni 1949 in Amsterdam besloot Blankers-Koen op de valreep toch tegen Dillema uit te komen op de 100 meter. Dillema werd tweede en de pers trok de aantijgingen in, maar meldde niet dat Foekje op dat moment kampte met een blessure. Eind juli 1949 kwamen de vrouwen elkaar opnieuw tegen, nu bij het Nederlands kampioenschap estafette. Dillema bleef Blankers-Koen twee keer voor. Het waren de enige wedstrijden waar Dillema en Blankers-Koen het tegen elkaar hebben opgenomen.

Haar internationale debuut maakte Dillema in augustus 1949. Met gemak versloeg ze de Britse favoriet Sylvia Cheeseman op de 100 meter tijdens de drielandenwedstrijd Engeland-Nederland-Frankrijk in Londen. Op 18 juni 1950 rende ze in het Olympisch Stadion van Amsterdam de 200 meter in 24,1 seconden: een nieuw Nederlands record, dat tot dan op naam van Fanny Blankers-Koen stond. Dillema’s prestaties zorgden echter steeds vaker voor opspraak.. Vanwege haar forse lichaamsbouw, haar zware stem, haar lichte baardgroei en haar enorme kracht werd ze regelmatig uitgemaakt voor een man.

Geslachtstest en uitsluiting

In juni 1950 werden vijf vrouwen uit het nationale team opgeroepen voor een geslachtstest in het Westeinde Ziekenhuis in Den Haag. Dillema was een van hen. De test bestond voornamelijk uit het bevoelen en bekijken van de geslachtskenmerken. Aanvankelijk wilde Dillema de test weigeren, maar dat hield in dat ze niet zou mogen uitkomen. Dus meldde ze zich toch bij het ziekenhuis. De uitslag hoorde ze een maand later (13-7-1950), op het moment dat het Nederlandse team zich in Hilversum verzamelde voor vertrek naar Frankrijk. Dillema zat al in de trein. Jo Moerman en Fanny’s echtgenoot-trainer Jan Blankers haalden haar eruit met de mededeling dat ze niet mee kon vanwege de uitslag van haar geslachtstest. Op de vraag van haar teamgenoten wat er aan de hand was, antwoordde ze: ‘Ze zeggen dat ik geen meid ben’. De diagnose luidde dat ze een hermafrodiet was. Waarschijnlijk heeft de arts bij de geslachtstest mannelijke geslachtsklieren in de lies van Dillema gevoeld. Ze werd voor de rest van haar leven uitgesloten van de competitie. Verbouwereerd keerde ze terug naar huis. Vrijwel al haar overwinningen werden haar afgenomen.

Voor Dillema begon een periode van ziekenhuisbezoeken. Uiteindelijk werd ze in het Academisch Ziekenhuis van Groningen geopereerd. Onduidelijk is wat er in het ziekenhuis precies gedaan is. Sporthistoricus Max Dohle veronderstelt in zijn Ze zeggen dat ik geen meid ben dat er mannelijke geslachtsklieren zijn verwijderd.

De eerste twee jaar na de afkeuring leefde Foekje Dillema in afzondering. Wanneer ze de straat op ging, was het met een hoofddoek om. Ze schaamde zich en was in grote verwarring. Binnen haar familie werd niet over de operatie gesproken. Ze pakte haar werk als huishoudelijke hulp weer op en gaf gymnastieklessen bij de plaatselijke sportverenigingen. Ze bleef in haar ouderlijk huis wonen tot ze in 2005 naar een verzorgingshuis in het naburige dorp Kollum moest, waar ze op 5 december 2007 overleed, op de leeftijd van 81 jaar.

Reputatie

Kort na haar dood bood de Koninklijke Nederlandse Atletiekunie (KNAU) bij monde van haar directeur excuses aan een tantezegger van Dillema aan over de wijze waarop Dillema in de jaren 1950 aan haar lot is overgelaten. Ook erkende de KNAU haar record op de 200 meter.

In 2008 maakte de VARA in het kader van Andere Tijden Sport een documentaire over Foekje Dillema. Met instemming van nabestaanden is toen ook haar DNA onderzocht. Uit dit onderzoek bleek dat ze meer X- dan Y-chromosomen had. Dit is een weinig voorkomende genetische opmaak die verklaart waarom bij haar geslachtsklieren werden geconstateerd en waarom deze verwijderd moesten worden.

Over het algemeen heerst de opvatting dat trainer Jan Blankers achter de affaire zat: hij probeerde Fanny te behoeden voor verlies. Max Dohle (2011) betoogt dat dit niet hard gemaakt kan worden.

In juli 2011 werd in Friesland een muzikaal evenement georganiseerd onder de titel ‘Draaf Foekje, draaf!’. Ter gelegenheid van deze voorstelling werden Dillema’s medailles, die tot dan bewaard waren door een ver familielid in Nieuw-Zeeland, naar Nederland gehaald. In augustus 2011 werden alle gouden en bronzen medailles gestolen uit het huis van een vriendin van Foekje. Zij bewaarde de medailles voor het gebruik in de voorstelling. Het ging de dief waarschijnlijk om de waarde van het koper en goud en niet om de medailles zelf.