De Socialistische Partij

De lage kiesdrempel en het evenredig kiesstelsel nodigen ertoe uit: politieke partijen kunnen vrij gemakkelijk één of meer zetels in de Tweede Kamer bemachtigen. Die nieuwkomers zijn niet allemaal blijvertjes, sommige zijn niet meer dan eendagsvliegen, andere houden het langer uit. In de rubriek Debutanten op het Binnenhof verhalen Charlotte Brand en Anne Bos over nieuwe partijen die in het parlement voor beroering zorgden.

Actie in de oppositie

In 1972 werd de Socialistiese Partij (SP) opgericht, ontstaan uit de Kommunistiesche Partij Nederland/marxistisch-leninstisch (KPN/ml), een afsplitsing van de Kommunistische eenheidsbeweging Nederland/marxistisch-leninistisch (KEN/ml), die weer een maoïstische afsplitsing van de CPN was. De partij had een sterk regionale binding en was nauw met allerlei actiegroepen verbonden. Zij manifesteerde zich als actiepartij en organiseerde protestdemonstraties bij bedrijven die zich volgens haar aan milieudelicten schuldig maakten, een gevaar voor de volksgezondheid vormden of arbeiders slecht behandelden. Naast actievoeren stond de partij bekend om haar straffe discipline en het scherp afwijzen van dissident gedrag. Bovendien waren SP-leden fanatiek met het colporteren van hun partijblad De Tribune, wat hun de geuzennaam De Rode Jehova’s opleverde. De aanwas groeide gestaag.

In de loop van de jaren tachtig was de partij in verschillende gemeenteraden vertegenwoordigd, het sterkst in het Brabantse Oss. Vanaf de jaren zeventig was de voormalige worstmaker en lasser Jan Marijnissen daar eerst voorzitter van de afdeling en later tevens fractievoorzitter in de gemeenteraad van Oss. Vanaf 1988 werd Marijnissen politiek leider van de SP. Landelijk had de SP minder succes, deelname aan Tweede-Kamerverkiezingen liep steeds uit op een teleurstelling. Gaandeweg nam de partij afscheid van het maoïsme en kreeg ze een minder sektarisch karakter. Desondanks bleven bepaalde normen in stand, zoals de regel dat volksvertegenwoordigers een groot deel van hun inkomen dat zij als bestuurder of volksvertegenwoordiger verdienden, aan de partijkas moesten afdragen. De achterliggende gedachte was dat vertegenwoordigers daardoor dicht bij het volk blijven en de partijkas tegelijkertijd wordt gespekt.

Stem tegen

In 1994 brak de SP door in de landelijke politiek. Met de provocerende slogan ‘Stem tegen, Stem SP’ richtte de partij haar pijlen op alle andere partijen, vooral op de PvdA. Onder leiding van Niko Koffeman voerde zij een effectieve campagne. De rode tomaat werd het krachtige beeldmerk dat van alle verkiezingsaffi ches afspatte. De twee zetels die de SP binnenhaalde, werden door Jan Marijnissen en het SP-raadslid uit Vlaardingen, Remi Poppe, bezet. Zij presenteerden zich nadrukkelijk als anti-establishment en anti-Haags, verwijzend naar hun arbeidersverleden. Ze pasten zich bewust niet aan aan de regels en gewoonten in de Kamer en spraken de taal van de straat. Aanvankelijk wilden ze niet eens een werkkamer op het Binnenhof en huurden ze een kantoortje in de buurt. Na enkele maanden bleek dat toch te onhandig en verhuisden ze naar het Tweede-Kamergebouw.

In 1999 werd het beginselprogramma Heel de mens opgesteld, waarin een aantal radicale programpunten niet meer voorkwam, de socialisering van de productiemiddelen en de economische planning werden geschrapt. De dogma’s van Marx en Lenin waren ‘het raam uitgegooid’, aldus Marijnissen op het negende SP-congres in dat jaar. Ook extreme standpunten over de NAVO en het koningshuis werden afgezwakt. In de Kamer voerde Marijnissen krachtig oppositie tegen de paarse kabinetten. De marktwerking in de zorg en het onderwijs was hem een doorn in het oog. Ook de voortschrijdende globalisering moest een halt worden toegeroepen.

Bijna in de coalitie

De SP voer altijd haar eigen koers en was voor buitenstaanders een gesloten bolwerk. Wanneer interne conflicten toch naar buiten kwamen, zoals de affaire-Lazrak en de affaire-Yildirim, besteedden de media er veel aandacht aan. In 2004 raakte Ali Lazrak in conflict met de partijleiding over de verplichte afdracht van inkomsten aan de partijkas. Daarnaast had hij zich negatief uitgelaten over het in zijn ogen autoritaire leiderschap van Jan Marijnissen. Lazrak werd uit de partij gezet, maar bleef als Groep-Lazrak in de Kamer. Ook de affaire-Yildirim, het Eerste Kamerlid dat in 2007 met voorkeurstemmen tegen de zin van de partijleiding werd gekozen, deed veel stof opwaaien. Yildirim werd geroyeerd en richtte een nieuwe partij op onder de naam Solidara. De kwestie leidde tot het vertrek van de hoofdredacteur van De Tribune, Elma Verhey, omdat zij weigerde een artikel over deze affaire in te trekken.

Marijnissen had helder voor ogen waar het met de partij heen moest. Hij wist zijn boodschap in heldere woorden over te brengen en bouwde met zijn partijgenoten een actieve partij met interne opleidingstrajecten. Dat legde de SP geen windeieren. In 1998 won zij vijf zetels, vier jaar later negen en daar bleef zij even op steken, hoewel de peilingen een winst van twintig zetels voorspelden. Daarop moest de socialisten tot 2006 wachten, toen ze een aantal van 25 zetels verzilverd zagen. Van oppositiepartijd werd de SP een potentiële regeringskandidaat. Daar dachten de beoogde coalitiegenoten anders over. De formatieonderhandelingen liepen vrij snel stuk en de SP bleef in de oppositie.

Een nieuwe leider

Vrij onverwacht trad Marijnissen in 2008 om gezondheidsredenen terug als fractievoorzitter. Hij bleef wel aan als partijvoorzitter en als adviseur van de fractie. Agnes Kant, de enige die zich kandidaat stelde als opvolger, werd het nieuwe gezicht van de partij. Dat ging haar niet gemakkelijk af. Toen de resultaten van de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2010 tegenvielen, trad zij af. Een dag later werd het uit Boxmeer afkomstige Tweede Kamerlid Emile Roemer door de fractieleden gekozen tot nieuwe fractievoorzitter. Roemer was eerder onderwijzer en wethouder geweest in Boxmeer, en bovendien was hij voorzitter geweest van de SP in Noord-Brabant. Met Roemer als lijsttrekker behaalde de SP bij de Kamerverkiezingen van juni 2010 15 zetels, een verlies van 10 zetels ten opzichte van 2006, maar dat verlies was minder groot dan verwacht. De relatieve nieuwkomer Roemer werd dan ook alom geprezen om de manier waarop hij zich staande wist te houden.

Tijdens de verkiezingen van september 2012 was Roemer opnieuw favoriet. De SP scoorde hoog in de peilingen en de goedlachse Roemer deed het goed in de media. Met een verkiezingsprogramma getiteld 'Nieuw vertrouwen' richtten de socialisten zich op een aanpak van de crisis waarbij de minima werden ontzien. Vlak voor de verkiezingen was het echter PvdA-leider Samsom die de show stal met zijn image als 'gewone man', een rol die Roemer tot dan toe had getracht te vervullen. De SP bleef stabiel op 15 zetels en werd daarmee samen met de PVV de derde partij qua zetelaantal.

Dat de SP ondanks haar 'inburgering' in het Nederlandse bestel de afgelopen jaren nog steeds trekken vertoont van een protestpartij, werd zichtbaar tijdens de algemene politieke beschouwingen van 2013. Al direct in de eerste termijn diende PVV-leider Geert Wilders een motie van wantrouwen in tegen het kabinet-Rutte II. Deze werd gesteund door de PvdD én de SP. Al nam Roemer fel afstand van de toon en stijl waarin de motie werd ingediend, hij kon naar eigen zeggen 'niet ontkennen dat wij geen vertrouwen hebben in het kabinet'. In lijn daarmee wees de SP deelname aan een gedoogakkoord af.

Leestip:

Geschiedenis van de SP In Leiden moet het anders – Geschiedenis van een SP-afdeling, 1970-1982
Auteur: Bart van der Steen
ISBN: 9789087047931
Uitgever: Verloren
Winkelprijs: €19,–