Oorsprong van 'iemand op stang jagen'

Wanneer je iemand boos maakt, kun je zeggen dat je ‘iemand op stang jaagt’. Dit is één van de vele uitdrukkingen met het werkwoord ‘jagen’ erin die een dergelijke betekenis heeft. Een andere manier om eigenlijk hetzelfde te zeggen is dat je ‘iemand op de kast jaagt’. Maar waarom een kast, en over wat voor stang hebben we het dan?

De zegswijze ‘iemand op stang jagen’ is een relatief nieuwe uitdrukking. Spreekwoorddeskundige F. A. Stoett vermeldt deze uitdrukking dan ook nog niet in zijn spreekwoordenboek, maar hij heeft het wel over de uitdrukking ‘iemand op de stang rijden’. Volgens Stoett is de betekenis hiervan ‘iemand nauwlettend in de gaten houden’.

Deze uitdrukking is dus later veranderd in de huidige zegswijze en verraadt de herkomst hiervan al enigszins. ‘Iemand op stang jagen’ vindt zijn oorsprong namelijk in het paardrijden. Met de ‘stang’ wordt in deze uitdrukking dan ook ‘den metalen staaf die het paard in den bek heeft’ bedoeld, anders gezegd het bit van een paard.

Een paard goed onder controle krijgen doe je onder meer door het bit strak aan te trekken, zodat het paard dit voelt in zijn bek. Bij paarden die wild gedrag vertoonden en die dus goed in de gaten gehouden moesten worden, was het dus nodig om deze ‘op de stang te rijden’. De huidige zegswijze ‘iemand op stang jagen’ wordt overigens pas teruggevonden in de jaren ’50 van de 20e eeuw.

Blijkbaar wordt het als logisch beschouwd dat iemand kwaad wordt wanneer je hem nauwlettend in de gaten houdt, want over de transformatie naar de huidige betekenis van de uitdrukking wordt verder nergens iets uitgelegd. Het werkwoord ‘stangen’ vindt zijn oorsprong overigens in dezelfde uitdrukking.  

Er bestaan in het Nederland meer uitdrukkingen die ontleend zijn aan het paardrijden. Voorbeelden hiervan zijn ‘iemand in toom houden’ en ‘iemand beteugelen’. Waar ‘iemand op de kast jagen’ vandaan komt, is helaas overigens niet bekend.