Kantoorgebouw De Bazel

Wie tegenwoordig in Amsterdam informatie wil opzoeken over bijvoorbeeld zijn voorouders of historische documenten wil raadplegen, kan terecht in het imposante kantoorgebouw in de Vijzelstraat. Daar is het Stadsarchief van Amsterdam gevestigd. Door Amsterdammers wordt dit voormalige bankgebouw van de Nederlandse Handel-Maatschappij (NHM) ook vaak de Spekkoek genoemd, vanwege het in lagen opgebouwde materiaalgebruik waarbij baksteen wordt afgewisseld met graniet.

Architect

Het gebouw werd ontworpen door de architect Karel de Bazel en dankt tegenwoordig ook aan hem haar naam. Hoewel het gebouw aan de Vijzelstraat gezien kan worden als De Bazels belangrijkste werk, heeft de architect ook op andere bekende projecten behoorlijk wat invloed gehad. In zijn tijd dat De Bazel nog werkte voor de bekende architect P.J.H. Cuypers, de architect van onder andere het Rijksmuseum en het Centraal Station van Amsterdam, werkte hij onder andere mee aan de bouw van de Sint-Bavokathedraal te Haarlem. Op het moment dat De Bazel zich in 1894 aansloot bij de Theosofische Vereniging, een groep die door verschillende godsdiensten te onderzoeken op zoek wilde gaan naar de waarheid, werd het lastig voor hem met de rechtlijnige katholiek Cuypers te blijven werken. In 1895 startte hij daarom, samen met de architect Mathieu Lauweriks, ook een eigen firma. Een groot deel van de plaats Bussum is van De Bazels hand. Hier werd in de jaren twintig het Brediuskwartier gebouwd naar zijn ontwerp. Daarnaast ontwierp hij samen met andere architecten, plannen voor een wereldvredecentrum even buiten Den Haag, waarvan uiteindelijk alleen het Vredespaleis (niet van zijn hand) gebouwd werd.

Ontwerp en inrichting De Spekkoek

Aan de buitenkant van het gebouw liet De Bazel door verschillende beeldhouwers ornamenten aanbrengen. In de gevel zijn bijvoorbeeld drie gouverneurs van Nederlands-Indië te vinden. Te weten: Jan Pieterszoon Coen, Herman Daendels en Johannes van Heutsz. Ook zijn er beeldengroepen die te maken hebben met de handel en nijverheid en scheepvaart op het gebouw te vinden. Voor de hoofdingang werden door de Amsterdammer Joseph Mendes da Costa twee vrouwenfiguren ontworpen, die Azië en Europa voorstellen. De gebieden waartussen de NHM handel dreef. Als architect van zijn tijd ontwierp De Bazel niet alleen de gebouwen zelf, maar verzorgde hij ook het ontwerp van meubelstukken en andere losse inrichtingsonderdelen. De Bazel ontwierp niet alleen de muren en verschillende vloermozaïeken, maar ook telefooncellen, klokken en zelfs de wc-rolhouders. Via veel ornamenten probeerde De Bazel zijn theosofische overtuiging naar voren te brengen. De donkere ingang die toegang gaf tot de lichthoven in het midden van het gebouw geeft bijvoorbeeld de wedergeboorte weer. Andere elementen zoals de zandloper, het gelijkbenig kruis en trapmotiefjes gaven respectievelijk vergankelijkheid, gelijkheid tussen materie en geest en persoonlijke groei weer. De zalen in het gebouw werden naarmate deze in gebruik waren door hoger geplaatste werknemers steeds rijker gedecoreerd. Dit was geen idee van De Bazel, maar werd als zodanig door de NHM bevolen.

Van bank tot archief

Het bankgebouw, dat De Bazel wegens vroegtijdig overlijden zelf nooit af zou zien, werd in 1926 in gebruik genomen. Als kantoor van de NHM was het gebouw vrijwel alleen toegankelijk voor werknemers van het vooral in Azië opererende bedrijf. Ook nadat de NHM haar naam, na een fusie met de Twentsche Bank in 1964, veranderde in Algemene Bank Nederland bleef het gebouw in de Vijzelstraat het hoofdkantoor. Het bedrijf had zich daarvoor al steeds meer op Nederlandse en Europese bankzaken gericht. In 1999 vertrok de inmiddels ook met de AMRO bank gefuseerde onderneming uit de binnenstad. In 1991 kreeg het gebouw de status van officieel rijksmonument. Tegenwoordig wordt het gebouw nog steeds gedeeltelijk als kantoor gebruikt door het archief, maar heeft het een veel opener karakter, aangezien de publiekszalen van het archief hier gevestigd zijn en de voormalige bestuurskamers worden gebruikt als conferentiecentrum.