Ontstaan van het non-proliferatieverdrag

Het lijkt erop dat er eindelijk een definitieve deal gaat komen rondom het nucleaire programma van Iran. Het Iraanse programma is omstreden, omdat vermoed wordt dat Iran de technologie ook wil gebruiken om kernwapens te ontwikkelen. En dat zou in strijd zijn met het non-proliferatieverdrag.

Het non-proliferatieverdrag

Het non-proliferatieverdrag is een verdrag dat alle landen die het ondertekend hebben verbiedt om aan kernwapens te komen. Mocht een land al kernwapens hebben, dan is dat land verplicht om ervoor te zorgen dat de technologie niet verder verspreid wordt. Ook moeten nucleaire machten die het verdrag ondertekend hebben actief werken aan vermindering van het kernwapenarsenaal. Het verdrag is ondertekend door 190 landen, waaronder Iran.

Pogingen tot non-proliferatie

Nog voor de Tweede Wereldoorlog kwam er kritiek op het gebruik van nucleaire technologie voor wapens en ook nadat de wereld de verwoestingen van Hiroshima en Nagasaki aanschouwd, werd er gedacht aan het indammen van nucleaire wapens. Het bleef echter bij ideeën, want de grote machten de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie konden het niet eens worden over de invulling van de plannen. Wel werd het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) opgericht, dat zich namens de VN bezig ging houden met het vreedzaam gebruik van nucleaire energie.

Het verdrag van Tlatelolco

In Zuid-Amerika werd niet stilgezeten. In 1962 werd het werelddeel het middelpunt van de wereldwijde dreiging van kernwapens door de Cubacrisis. In 1967 kwamen de Zuid-Amerikaanse landen samen in OPANAL, de organisatie voor het verbod op kernwapens in Latijns Amerika en de Cariben. Zij sloten het verdrag van Tlatelolco, waarin besloten werd dat heel Zuid-Amerika kernwapenvrij zou blijven. Ook bij de VN werd sinds de Cubacrisis gewerkt aan het indammen van de nucleaire dreiging. In 1968, kort na het verdrag van Tlatelolco, werd het non-proliferatieverdrag geopend voor ondertekening, vanaf 1970 trad het verdrag in werking. In het verdrag werd besloten dat de naleving van het verdrag gecontroleerd mocht worden door het IAEA.

Het verdrag ter discussie

Het non-proliferatieverdrag staat echter niet geheel buiten discussie. Veel landen zonder kernwapens zien het verdrag als een middel van kernmachten om de landen zonder kernwapens te overheersen. Door het verdrag kunnen andere landen niet meer aan kernwapens komen en staan in militair opzicht dus altijd zwakker tegenover de heersende kernmachten. De heersende kernmachten hebben dan wel afgesproken dat er wordt gewerkt aan het verkleinen van het kernwapenarsenaal, maar daar zit volgens veel landen weinig schot in. Er zou een “nucleaire apartheid” zijn ontstaan door het verdrag. Dat was voor India een reden om het verdrag niet te tekenen. Wel tekende India een verdrag waarin het aangaf alleen een kernwapen in te zetten als het zelf met kernwapens aangevallen werd. Er zijn meer punten van waar het verdrag geen uitsluitsel biedt. Zo hebben de VS veel van hun kernwapens opgeslagen in andere NAVO-landen. Volgens sommigen is dit een directe schending van de eerste artikelen van het non-proliferatieverdrag. De VS argumenteert echter dat zij hun wapens alleen opslaan in die landen, niet in beheer geven. Op die manier zouden de wapens nog steeds van de VS zijn en heeft de VS dus geen wapens aan anderen gegeven. Een ander punt waarover discussie is, zijn de middelen waarmee landen die de verdragen schenden, worden aangepakt. In een poging daar wat aan te doen hebben de Marshall eilanden in 2014 een aantal kernmachten aangeklaagd bij het Internationaal Strafhof in Den Haag, wegens het schenden van de verdragen.

Onderhandelingen over Iran

Het nucleaire programma van Iran was ook een heikel punt. Hoewel Iran het non-proliferatieverdrag heeft ondertekend en geratificeerd liet het lang geen inspecteurs van de IAEA toe. Ondertussen werden de vermoedens dat Iran in het geheim aan een nucleair wapen werkte groter en westerse mogendheden legden economische sancties op. Een doorbraak in de onderhandelingen zou kunnen betekenen dat ook in dit grijze gebied in het non-proliferatieverdrag duidelijkheid wordt geschapen.