Monarchie buitenspel gezet

Op 27 maart 2012 werd besloten dat de koning(in) van Nederland, op dat moment Beatrix, voortaan geen informateur meer mag aanwijzen na landelijke verkiezingen. Een ruime meerderheid in de Tweede Kamer wordt het eens over een wijziging van het eigen Reglement van Orde. Hierdoor speelt het staatshoofd in de toekomst geen rol meer bij de kabinetsformatie en kan de Tweede Kamer voortaan zelf het initiatief nemen bij de formatie.

Koning(in) en kabinetsformatie

Voordat de koning(in) in 2012 buitenspel werd gezet, had hij of zij altijd een vaste rol tijdens de kabinetsformatie na de landelijke verkiezingen. Allereerst vroeg het staatshoofd advies aan de voorzitters van de Eerste en Tweede Kamer, de vicepresident van de Raad van State en de fractievoorzitters in de Tweede Kamer. Op basis hiervan stelde de koning(in) één of meerdere informateurs aan.

Informateur

Deze informateurs hadden de taak te onderzoeken welke combinaties van partijen mogelijk waren om een nieuw kabinet te kunnen vormen. Hij of zij hield het staatshoofd altijd precies op de hoogte van de ontwikkelingen. Wanneer er een mogelijke coalitie op papier stond gaf de koning(in) een nieuwe opdracht aan dezelfde of een andere informateur. Die moest vervolgens onderhandelen over de inhoud van het beleid met de partijen die het kabinet gingen vormen en de verdeling van de posten. Op basis hiervan stelde de informateur een conceptregeerakkoord op, waarna deze een eindverslag voorlegde bij het staatshoofd. De informateur raadde hierin ook een formateur aan, die belast werd met de formatie van het kabinet en vaak de toekomstige minister-president was.

Walter Bagehot

Ondanks dat de koning(in) dus in maart 2012 buitenspel werd gezet, wordt hij of zij nog steeds betrokken bij de formatie van een regering. Het staatshoofd wordt gedurende het hele proces geïnformeerd door de voorzitter van de Tweede Kamer. Dit is gebaseerd op de theorie van Walter Bagehot, die in 1867 in een essay stelde dat een monarch drie klassieke rechten heeft: het recht om te worden geïnformeerd, het recht om aan te moedigen en het recht om te waarschuwen. De informateurs brengen nog steeds beleefdheidsbezoeken aan het Staatshoofd en de nieuwe voorzitters gaan ter kennismaking op gesprek bij de koning(in).

Koninklijke Besluiten

Ook is het staatshoofd nog steeds de eerste die de Koninklijke Besluiten ondertekent, hoewel deze wel volledig zijn opgesteld door de regering. Hierin wordt de ontslagaanvraag van de vertrekkende bewindspersonen geaccepteerd en worden nieuwe bewindspersonen aangesteld. Als laatste tekent de Minister-President het Besluit en neemt daarmee de eindverantwoordelijkheid op zich. De koning blijft hierdoor onschendbaar en is beschermd door de ministeriële verantwoordelijkheid. Vervolgens wordt de zuiveringseed door de ministers en staatssecretarissen afgelegd voor de koning(in), iets waar de laatste jaren steeds meer verzet tegen ontstaat. Zo wordt duidelijk dat de macht van de monarch steeds meer wordt ingeperkt.