Themistocles: redder van Griekenland, stichter van de Atheense zeemacht

De carrière van de Griek Themistocles kwam wat langzaam op gang, maar uiteindelijk zou hij zich bewijzen als een geweldig strateeg en grondlegger van de Atheense macht op zee. Hij was een doorn in het oog van de Perzen, maar werd uiteindelijk gedwongen zijn toevlucht te zoeken bij zijn grootste vijand.

Jeugd

Themistocles werd rond 528 v. Chr. geboren in het kleine dorpje Phrearrhioi als zoon van de aristocraat Neocles en één van zijn bijvrouwen. Zijn moeder was geen Atheen en dus had hij het burgerschap aan Cleisthenes te danken, die in 508 v. Chr. alle vrije mannen van Athene dit privilege had verleend. Het lag in eerste instantie dan ook niet in de lijn der verwachting dat hij een grote politieke carrière tegemoet ging. Desondanks wist hij zijn naam te vestigen in de prille Atheense democratie.

Archont & Areopagus

In 493 v. Chr. werd Themistocles verkozen tot één van de negen archonten – hoge gezagsdragers die besloten over rechtspraak, leger en religie. Als archont begon hij met de bouw van havens in de rotsachtige baaien van Piraeus, zo’n acht kilometer buiten Athene. Dit ambt kon echter volgens de regels maar één jaar bekleed worden, waardoor hij in 492 v. Chr. weer archont-af was. Wel werd hij lid van de Areopagus, een invloedrijk college van oud-magistraten en tevens de hoogste rechtbank van Athene.

Eerste Perzische Oorlog

In deze jaren was Athene betrokken in twee grote conflicten. Allereerst was er de
oorlog met het eiland Aegina, dat de Atheense handel bedreigde vanwege de ligging op een steenworp afstand van de stad. Daarnaast was er het conflict in het oosten, waar het Perzische Rijk onder leiding van Cyrus de Grote in de zesde eeuw v. Chr. veel koloniën van Athene had veroverd. Deze koloniën kwamen nu in opstand tegen koning Darius de Grote, Athene schroomde niet de rebellen te ondersteunen. Dit leidde tot de Eerste Perzische Oorlog, die in 490 eindigde met de Slag bij Marathon. De Perzen werden door de Atheners teruggedrongen en het gevaar werd tijdelijk afgewend.

Oorlogsschepen

Themistocles was er  - in tegenstelling tot de rest - nog niet op gerust. Waar de meesten vertrouwden op het landleger van Athene als verdediging tegen de Perzen, liet hij rond 483 v. Chr. – nadat al zijn tegenstanders door het schervengericht waren uitgeschakeld – zo’n honderd oorlogsschepen bouwen, bekostigd door de mijnbouw. Hiermee hoopte hij niet alleen de Perzische zeemacht tegenstand te kunnen bieden, maar ook hun bevoorradingsroutes af te snijden. Toen Perzië onder leiding van koning Xerxes I in 480 v. Chr. opnieuw aanviel, had Athene de grootste zeemacht van Griekenland.

Slag bij Artemisium

Themistocles besloot alle schepen in te zetten bij Artemisium, wat hen een geografisch voordeel gaf. Omdat dit zo ver van Athene af was, werden vrouwen en kinderen geëvacueerd naar Salamis. Themistocles stuurde de hoofdvloot naar het noorden van het eiland Euboea, alwaar de Perzen gedwongen werden recht op hen af te varen. Een typische Noord-Aegaanse storm zorgde voor zware verliezen aan Perzische zijde. De daaropvolgende Slag bij Artemisium zorgde aan beide kanten voor veel doden en dwong de Grieken tot terugtrekken.

Slag bij Salamis

De laatste hoop voor de Grieken was een samenwerking met de Peloponnesische Bond, geleid door Sparta. Het lukte Themistocles de steun van Sparta te krijgen en hij moest nu alleen de Perzen nog verleiden tot een aanval in de smalle zeestraat bij Salamis. Dan zouden de Grieken, met hun zwaardere en bepantserde boten, een kans maken tegen de Perzische boten, die over het algemeen wendbaarder en sneller waren. Themistocles deed Xerxes geloven dat hij bereid was over te stappen naar Perzische zijde en stelde een massale aanval voor. De Perzen vertrouwden hem en voeren de smalle zeestraat in. Hier wachtten de Griekse boten geduldig tot er geen weg terug meer was voor de Perzen en versloegen hen in de Slag bij Salamis. Griekenland was voorlopig gered.

Themistocles in Perzië

Na de Slag bij Salamis liet Themistocles de verdedigingswerken in Athene herbouwen en sprak zich openlijk uit tegen Sparta. Athene kreeg de controle over de gezamenlijke vloot, maar Themistocles zelf viel uit de toon. Rond 472 v. Chr. werd hij door het schervengericht afgezet en zelfs verbannen en veroordeeld tot de dood omdat hij betaald zou worden door de Perzen. Hij vluchtte naar Perzië, waar hij gouverneur van Magnesia werd. Hier, als bestuurder in het land van zijn grootste vijand stierf Themistocles in ca. 460 v. Chr. een natuurlijke dood. Later werd een tombe gebouwd in Piraeus ter eren van Themistocles’ successen.