Nederland als zeevarende natie: Bekende cartografen

Ooit gehoord van Lucas Jansz Waghenaer, Jan Huygen van Linschoten of Willem en Joan Blaeu? Waarschijnlijk niet. Deze namen hebben een grote bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van Nederland als zeevarende natie. Het waren namelijk zogenaamde cartografen, die onbekende wereldzeeën in kaart brachten: ze maakten de wereld bereikbaarder en ‘kleiner’ voor de Republiek.

Geschiedenis cartografie

Cartografie, ofwel het vervaardigen van kaarten gebeurde al in de prehistorie. Deze eerste ‘kaarten’ zijn voornamelijk in grotten te vinden. Deze wandtekeningen waren kaarten van de lucht, niet van de aarde. Men trachtte eigen routes te bepalen aan de hand van de stand van de sterren.

Later waren de Babyloniërs, Egyptenaren, Grieken en Romeinen fanatieke cartografen. Zij vervaardigden topografische kaarten van de aarde en deden zelfs pogingen een wereldkaart te maken. Toch waren het pas de grote ontdekkingreizen in de 15e en 16e eeuw die de cartografie tot een onmisbaar ambacht maakten.

Cartografie in de Lage Landen

Na de val van Antwerpen trokken veel kooplieden en invloedrijke mensen naar Amsterdam. Hieronder bevonden zich ook vele kaartenmakers en drukkers, waardoor Amsterdam zich in rap tempo ontwikkelde als het belangrijkste cartografisch centrum ter wereld. Met name de internationale handelsactiviteiten van de VOC droegen bij aan de stormachtige ontwikkeling vanwereldkaarten. Onder leiding van de bekende Vlaams/Nederlandse cartografen zoals Willem Barentz, Lucas Jansz Waghenaer en Jan Huygen van Linschoten werden de wereldzeeën in kaart gebracht.

Willem Barentz (1550- 20 juni 1597)

Willem Barentz: wie kent hem niet? Deze Nederlandse zeeheld is bekend geworden door zijn overwintering op Nova Zembla, minder bekend is echter dat hij ook een belangrijke cartograaf was. Aanvankelijk voer hij op de Middellandse Zee en bracht daar in 1597 een atlas genaamd Nieuwe beschrijvinghe ende caerteboeck van de Middelandtsche Zee uit. Op 3 juni 1594 voer hij uit om een noordelijke doortocht naar Azië te vinden. Door zijn ontdekkingstochten werden Nova Zembla, Spitsbergen en Bereneiland ontdekt en in kaart gebracht.

Spieghel der Zeevaerdt

Lucas Jansz Waghenaer (1533-1606)

Geboren te Enkhuizen lag het voor de hand dat Waghenaer zeeman zou worden. Hij ontwikkelde zich door tot stuurman: hiervoor was het belangrijk was om goed de positie en plaats op zee te kunnen bepalen. De kennis die Waghenaer over de kusten, ondiepten en eilanden opdeed, verwerkte hij in verschillende zeekaarten en zeemansgidsen. Het bekendste werk dat Waghenaer maakte was de Spieghel der Zeevaerdt, een voorbeeld voor latere zeemansgidsen.

Jan Huygen van Linschoten (1563- 8 februari 1611)

Naast Willem Barentz en Lucas Jansz Waghenaer past Jan Huygen van Linschoten in dit rijtje. Hoewel hij stipt gezien geen cartograaf was, heeft hij wel een aanzienlijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van de Nederlandse cartografie.

Jan Huygen van Linschoten

In 1580 kreeg hij een baan aangeboden als klerk bij de Portugese bisschop João Vicente da Fonseca en ging met hem in 1583 op reis naar Indië. De bevindingen die hij hier opdeed schreef hij later, bij zijn terugkomst in Nederland, op in zijn Itinerario (reisroute). In dit werk stonden beschrijvingen van de levensgewoontes, landschappen en nederzettingen van Aziatische volken. Tevens bevatte het boek een routebeschrijving naar het verre oosten, waardoor het uitgroeide tot een reisgids voor kooplieden en zeelui uit de Republiek. Hoewel dit dus officieel geen landkaart was, stond Van Linschoten hiermee wel aan de basis van de Nederlandse ontdekkingsreizen naar Nederlands-Indië.