Op de rand van faillissement: het Frankrijk van John Law

Griekenland heeft aangegeven dat het haar schulden aan het IMF niet kan betalen. Dit is een uitzonderlijke gebeurtenis en een Grieks faillissement lijkt dan ook een stapje dichterbij. Het faillissement van staten is niet nieuw: slecht economisch beleid, dure oorlogen en bureaucratische corruptie dwingen landen al eeuwen tot een herziening van economisch beleid.

Frankrijk in de jaren 1720

Eén voorbeeld verdient speciale aandacht. De Franse economische ramp van de jaren 1720 heeft een blijvende invloed gehad op de markten, bovendien vertoont de ondergang van de Frankrijk opvallende parallellen met het dreigende bankroet van Griekenland.

Een Schotse gokker

Het Franse staatsbankroet van 1720 is onherroepelijk verbonden aan John Law (1671- 1729). Law was een schotse econoom en berucht gokker met een opmerkelijk repertoire van economische werken. Tussen 1694 en 1714 reisde Law van land naar land, waaronder Nederland. Tijdens deze lange reis door Europa probeerde hij zijn ideeën aan de man te brengen, voorlopig zonder resultaat.

Een lege Franse schatkist

Law’s succes trok echter de aandacht van de Franse koning. Het economisch beleid van de huidige Lodewijk XV en zijn overgrootvader Lodewijk XIV hadden de Franse schatkist hadden uitgeput. Goed financieel beleid was nodig om Frankrijk van de ondergang te redden. In 1714 kwam Law naar Frankrijk, twee jaar later werd hij aangesteld als beheerder van de Franse schatkist.

Goud, zilver en papier

John Law had ambitieuze plannen. Zijn voornemen was het doorbreken van de normale financiële wereld door het dure goud en zilver te vervangen door papiergeld als drijfkracht van de Franse economie. Edelmetaal zou enkel in het beheer komen van banken om de waarde van papiergeld te dekken, terwijl het meest basale betalingsverkeer enkel met papiergeld gedaan zou worden. In de loop van de jaren zou de hoeveelheid papiergeld haar waarde in goud overstijgen, onbewust was dit dan ook het begin van het einde.

Op zoek naar succes op een ander continent

De oprichting van de Banque Generale in 1716 was het gevolg. Binnen enkele jaren veranderde deze bank in een staatsbank die de nieuwe drijvende kracht achter de nieuwe Franse economie zou moeten worden. De bank fuseerde met de bestaande Compagnie d’occident, die het monopolie in handen had voor de handel met de Noord-Amerikaanse kolonies rond de Mississippi. Voortaan was de waarde van het Franse papiergeld sterk afhankelijk van de koloniale onderneming. Het hele vermogen van de Franse bank was gebaseerd op een buitenlands avontuur.

De schijn van succes

Het kolonisatieproject was echter niet succesvol. De Amerikaanse nederzettingen waren niet winstgevend. De staatsbank, die Banque Royale was gaan heten, probeerde dan ook met alle macht de schijn van een succesvolle onderneming hoog te houden. Law en zijn propagandamachine stelden de situatie positiever voor dan de werkelijkheid, waardoor de aandelen in de compagnie omhoog schoten en de Franse economie sterk leek. Maar dit alleen op papier.

De bubbel barst

In augustus 1720 barstte de bubbel. De Amerikaanse schijnwerkelijkheid werd doorzien en de aandelen kelderden. Het faillissement van de gecombineerde compagnie en bank bracht Frankrijk tot aan de rand van de afgrond. John Law vluchtte naar het buitenland. De Franse koning probeerde met alle macht de economie te herstellen: de tijd van papiergeld was voorlopig voorbij. De lessen van het verleden konden het economische tij niet keren. Het Franse faillissement van 1720 was niet de laatste. Een dure serie oorlogen verarmde Frankrijk enorm en het chronische overheidstekort zou leiden tot de Franse Revolutie in 1789.

Een nieuw faillissement

De aandelenbubbel van Frankrijk is vergelijkbaar met de Griekse crisis. Een periode van financieel wanbeleid en onvoorzichtige investeringen vormden schijnwerkelijkheid die klapte toen het te al laat was. Het gevolg ziet men in de financiële problemen van Griekenland en de onmacht om de situatie te verbeteren. De Griekse crisis is nog lang niet voorbij. De toekomst zal uitwijzen of het daadwerkelijk tot een faillissement komt.