Philip Melanchthon (1497 – 1560): vriend van Luther en leider van de Reformatie

Philip Melanchthon was niet alleen vriend van reformator Maarten Luther, maar stimuleerde hem ook de Bijbel te vertalen naar het Duits, schreef historische en invloedrijke documenten voor de Reformatie en hielp bij de bemiddeling tussen rooms-katholieken en protestanten. Wie was deze - voor Luther én de Reformatie - zo belangrijke man?

Een humanist van oorsprong

Philip Melanchthon (geboren als Philip Schwartzerd) werd in 1497 geboren in Bretten, Duitsland. Hij was de zoon van Barbara Reuter en wapensmid George Schwartzerd. Tijdens zijn opleiding kwam Philip in aanraking met het humanisme; zijn oudoom (en mentor tijdens zijn studie) Johannes Reuchlin was humanist. Tijdens zijn studie aan de universiteit van Heidelberg van 1509 tot 1511 en aan de universiteit van Tübingen van 1512 tot 1514 studeerde Philip onder andere scholastiek, bestudeerde hij Bijbelteksten en las hij klassieke werken. In 1518 werd Melanchthon de eerste professor Grieks aan de universiteit van Wittenberg. Hij zette daar bovendien een humanistisch lesprogramma op.

Kennismaking met Luther

Op de universiteit van Wittenberg ontmoette hij Maarten Luther. Al snel werd Melanchthon goede vrienden met Luther. Bij de inaugurele rede van Melanchthon in 1518 was Luther aanwezig en erg onder de indruk van de man. Aan de universiteit werd Melanchthon door meerdere collega’s geraadpleegd als het ging om theologische kwesties; ook door Luther. Beide heren beïnvloedden elkaar: terwijl Melanchthon Luther Grieks leerde, leerde Luther Melanchthon over hervormde theologie en haalde hij Melanchthon over een steentje bij te dragen aan de Reformatie.

De Bijbel in het Duits

Op verschillende momenten was Melanchthon belangrijk voor Luther en ‘zijn’ Reformatie. Hij stimuleerde Luther bijvoorbeeld de Bijbel te vertalen naar de taal van de ‘gewone man’: het Duits. Luther vertaalde de Bijbel tussen 1521 en 1522 terwijl hij op Wartburg verbleef. Toen hij de vertaling af had en naar Wittenberg terugkeerde, hielp Melanchthon hem bij het schrijven van de uiteindelijke versie.

De Augburgse Confessie uit 1530

Ook op andere momenten heeft Melanchthon grote invloed gehad op de Reformatie. Zo schreef Melanchthon in 1530 de Augsburgse Confessie. Dit document bestond uit 28 artikelen die de basis vormden voor het Lutherse kerk. In 21 van deze artikelen werd de basis van het Lutherse geloof uiteengezet, en in de 7 overgebleven artikelen werden de misstanden binnen de katholieke kerk aangekaart. De Augburgse Confessie was bovendien – onder andere - bedoeld om de theologie van de Lutherse kerk aanvaardbaar te maken voor rooms-katholieken. Melanchthon probeerde in zijn Augburgse Confessie de rooms-katholieken dan ook zo min mogelijk te beledigen; Luther en Melanchthon probeerden tot een verzoening met de rooms-katholieken te komen.

Leraar en bemiddelaar

Verder schreef Melanchthon, naast vele andere belangrijke teksten, de Loci communes rerum theologicarum uit 1521, de eerste systematische uitleg of samenvatting van Luthers ideeën. Ook droeg hij bij aan verregaande onderwijshervormingen in Duitsland, waardoor hij ook wel ‘Praeceptor Germaniae’ genoemd werd, oftewel ‘Duitslands Leraar’. Daarnaast speelde hij meer dan eens een rol in de onderhandelingen tussen katholieken en protestanten.

Na Luthers dood

Na het overlijden van Luther in 1546 tot Melanchthons dood in 1560 werd hij de leidende persoon in de Reformatie. In 1546 kwam Melanchthon echter in een moeilijke periode terecht. Keizer Karel V viel Duitsland binnen en dwong de gebieden waar de Reformatie was doorgedrongen in 1548 de Interim van Augsburg te ondertekenen; een tijdelijke godsdienstregeling tot een concilie gehouden kon worden. Het document ging echter in tegen het Lutherse geloof, hierop schreef Melanchthon met een aantal anderen het Interim van Leipzig: een alternatieve tijdelijke oplossing. Hoe dan ook werd Melanchthon gedwongen tot compromis van het Lutherse geloof. Kritiek op Melanchthon bleef dan ook niet uit.

Het gezin van Melanchthon

Naast één van de leiders van de Reformatie was Melanchthon ook nog eens vader van vier kinderen. In 1520 trouwde hij met Katherina Krapp, de dochter van de burgemeester van Wittenberg, en samen kregen ze twee dochters en twee zonen: Anna, Philipp, Magdalena en Georg. Nadat Katharina in 1557 overleed werd Melanchthon steeds zieker. Hij overleed 19 april 1560 en werd naast zijn vriend Luther in de Schlosskirche in Wittenberg begraven: de beroemde kerk waar Luther zijn 95 stellingen al dan niet op vastspijkerde en de Reformatie ooit begon.