‘Nostalgia’: een nostalgische medische aandoening

Nostalgie komt uit het Griekse nóstos (terugkeer) en álgos (pijn). Nu betekent nostalgie het verlangen naar vroeger. Het heeft tegenwoordig een positieve connotatie: een verlangen naar ‘de goede oude tijd’. Tijdens de 17e tot de 19e eeuw werd nostalgie echter gezien als een pathologische ziekte die zelfs kon leiden tot de dood. 

De Zwitserse geneeskunde student Johannes Hofer (1669-1752) was de eerste die de ziekte ‘nostalgia’ opmerkte. In zijn academisch verslag uit 1688 legde hij uit wat de ziekte inhield. Het is de pijn waaraan een persoon lijdt, omdat diegene niet in zijn moederland verblijft of de angst heeft het moederland nooit meer terug te zien. De symptomen waren onder andere een verminderde eetlust, verzwakte spieren en een algemeen gevoel van depressiviteit. Bovendien verminderde de hersenfuncties en zou het algehele zenuwsysteem afzwakken. Het zou uiteindelijk kunnen leiden tot de dood.

Getuige van nostalgia

Hofer haalde zijn inspiratie uit zijn omgeving. Een student uit Bern was ziek en eenzaam terwijl hij in Bazel studeerde. De student werd steeds zieker en werd vervolgens naar huis gestuurd met de verwachting dat hij daar zou overlijden. Naarmate hij dichter bij huis kwam, ging het beter met hem en herstelde hij uiteindelijk volledig. Nostalgia kwam ook veel voor bij Zwitserse huursoldaten die vochten in verre landen. Gedurende de 17e en 18e eeuw trokken zij door heel Europa ten strijde. De soldaten met de diagnose nostalgia, werd tot aan het begin van de 19e eeuw naar huis gestuurd. Aan de ziekte was wel een stigma verbonden. Mannen die nostalgia hadden werden gezien als zwak en mentaal instabiel.

Mal du pays of Zwitserse heimwee

De ziekte werd na de diagnose van Hofer ook bekend in de rest van Europa en Noord-Amerika onder verschillende namen zoals: Zwitserse ziekte, mal du Suisse, Schweizerheimweh, Zwitserse heimweeziekte, mal du pays en el mal de corazón. De ziekte werd voornamelijk in verband gebracht met Zwitserland door het onderzoek naar de huursoldaten, maar het kwam overal in de wereld voor.  

Agressieve methodes van genezing

In de 18e en 19e eeuw geloofden dokters dat het pathologische bot ervoor zorgde dat patiënten aan nostalgia leden. Ze zochten verwoed in het lichaam, maar vonden niets. Hieruit kon dus geen geneesmiddel worden afgeleid. Bloedzuigers op de buikstreek leggen was 1 van de oplossingen, maar in het leger werd er een hardere methode gebruikt. Nostalgia werd hier als iets neergezet wat onmannelijk en zwak was. Toen er, naarmate ze dichter bij Duitsland kwamen, een uitbraak van nostalgia in het Russische leger plaatsvond in 1733, vertelde de generaal aan de troepen dat de eerste soldaat die besmet zou worden met het nostalgische virus levend begraven zou worden. Genezing door angst te zaaien zorgde wel degelijk voor het inperken van de ziekte.

Van ziekte naar emotionele toestand

In de 19e eeuw werd nostalgia of heimwee (na vernieuwde medische inzichten en onderzoek) niet meer als een medische ziekte gezien, maar eerder als een emotionele zijnstoestand. Nostalgie heeft tegenwoordig ook niet langer een negatieve lading, maar eerder een positieve gevoelswaarde.