Unie van Atrecht: zuidelijke gewesten bundelden de krachten

In 1579 sloten landvoogd Hertog van Parma samen met de gewesten Artesië en Henegouwen de Unie van Atrecht. De gewesten schaarden zichzelf onder het gezag van Filips II. Wat voor gevolgen had dit verbond nog meer?

Na het begin van de Spaanse Furie van Antwerpen, tussen 4 en 6 november 1576, versterkte de anti-Spaanse stemming onder de Nederlandse staten. Op 8 november 1576 verenigden zij zich (met uitzondering van Luxemburg) dan ook allemaal in de Pacificatie van Gent. Ze verklaarden gezamenlijk nog steeds het gezag van de katholieke Spaanse koning Filips II te erkennen, maar verzochten hem wel zijn troepen geheel uit de Nederlanden terug te trekken. Over één van de belangrijkste oorzaken van de opstand, de geloofskwestie, werd niets opgenomen in het document.

'Eeuwig Edict' en de komst van de Hertog van Parma

Op 7 januari 1577 ging Don Juan van Oostenrijk, de halfbroer van Filips, namens Spanje akkoord met de eisen en vaardigde hij zijn ‘Eeuwig Edict’ uit. De Spaanse troepen begonnen zich terug te trekken uit de Nederlanden en de opstand leek ten einde. Op 24 juli slaagde Don Juan er echter in om vanuit Luxemburg de citadel van Namen te veroveren op de opstandelingen. Filips zag vervolgens een kans om de opstand te breken en gaf het bevel aan de Spaanse troepen om zich niet meer terug te trekken. Een half jaar later, op 31 januari 1578, behaalden Spaanse versterkingen onder Alexander Farnese (1545-1592) een vernietigende overwinning op de opstandelingen bij de Slag bij Gembloers. Niet veel later viel ook de stad Leuven weer in handen van de Spanjaarden.

Unie van Atrecht

De hernieuwde Spaanse campagne zorgde voor veel onrust onder de opstandelingen. Op 6 januari 1579 sloten de gewesten Artesië en Henegouwen en de stad Dowaai daarom de Unie van Atrecht, waarmee zij zich in principe weer onder het gezag van Filips II schaarden. Het verdrag riep de koning nog wel op om zijn troepen uit de gebieden terug te trekken, maar het protestantse geloof zou weer verboden worden. De gewesten die zich aansloten bij de Unie van Atrecht waren namelijk grotendeels katholiek en hadden daarom geen behoefte om nog langer door te vechten met de protestanten voor godsdienstvrijheid. Daarnaast moest de koning in overleg met de edelen regeren en de Hertog van Parma moest worden teruggeroepen.

Reactie op de Unie van Atrecht

Een groot deel van de overige Nederlandse steden en gewesten tekenden, op initiatief van stadhouder Jan van Nassau uit Gelre, slechts enkele weken later, op 23 januari 1579, de Unie van Utrecht. Hiermee werd de grondslag gelegd voor de latere Republiek der Verenigde Nederlanden.

Leestip:

Unie van Atrecht Facetten van de Tachtigjarige Oorlog –Twaalf artikelen over de periode 1559-1652
Auteur: S. Groenveld
ISBN: 9789087047269
Uitgever: Verloren
Prijs: €35,–