Spotten via dierlijke symbolen

Eén van de oudste spotprenten stamt uit de Oudheid. Een kenmerkend aspect is dat de Egyptenaren destijds vaak de spot dreven via het tekenen van dieren. Ook later in de geschiedenis werd er door middel van dierlijke symbolen de spot gedreven met de actualiteiten.

Een bekende spotafbeelding uit de Egyptische tijd is een papyrusrol van The British museum waarop dieren staan afgebeeld die allerlei menselijke rollen vervullen. Hun traditionele rollen als dieren zijn echter door elkaar gehaald, wat het geheel een grappig gezicht geeft. Zo zie je in onderstaande afbeelding een leeuw schaken met een soort gazelle. Dieren leven zoals we weten op instinct en zouden dit gedrag natuurlijk nooit vertonen. Daarom lijkt het een logische aanname dat de dieren mensen moeten uitbeelden,ook omdat twee poten lopen en op stoelen zitten.

Sociale klassen

Een populaire theorie is dat de dieren op deze papyrusrol de verdeling van de sociale klassen in de menselijke samenleving zouden bespotten. Deze theorie heeft enige grond onder de voeten als je ziet dat ‘edele dieren’ als de gazelle en de leeuw schaken, terwijl andere dieren het werk doen. Dit zien we in de volgende afbeelding.

Kat en eend

De dieren die we hier zien afgebeeld zijn een kat en een soort eenden of wellicht ganzen. Het werk wordt verricht door de katten: zij zijn de boeren in de samenleving. De eenden vormen in dit geval het vee, wat hen de minst edele dieren maakt. De vraag is eigenlijk waarom de kat, die van nature een jager is, niet gewoon de eenden verslindt in plaats van ze als vee te houden. Wellicht was dit beeld in de tijd van de oude Egyptenaren al zo bizar dat men om deze ‘satire’ al dubbel lag en er geen diepere sociaaleconomisch standpunt aan is verbonden.

Dieren als symbolen

Opvallend is dat de Oude Egyptenaren de tekenaars van latere tijden nog steeds lijken te inspireren. Dieren worden vaak gebruikt in spotprenten om een situatie of stereotype te versterken. Zo is de leeuw het symbool van kracht en macht, terwijl een slak immense traagheid impliceert. Een afbeelding van een haai waarschuwt voor gevaar, terwijl een spin langzaam en sluw zijn prooi binnen haalt via zijn web.

De Franse haan en de Duitse adelaar

Dieren symboliseren, naast een specifieke eigenschap, tevens regelmatig landen of steden. De haan staat voor Frankrijk, de adelaar voor Duitsland en de beer de stad Berlijn. Daarnaast herkent iedereen in ‘Uncle Sam’ de Verenigde Staten. De hamer en de sikkel staat daarentegen symbool voor het communistische gedachtegoed.