In de sporen van Luther: de slotkerk in Wittenberg

Het grootste gedeelte van zijn leven woonde Maarten Luther in de universiteitsstad Wittenberg, een plaats die ooit nog door Nederlanders is gesticht. Een heel belangrijk gebouw – voor de stad en voor de Reformatie – is de slotkerk. Lees hier het intrigerende verhaal van een plek waar de vreemdste relieken werden getoond en wellicht de Reformatie door hamerslagen werd ingeluid.

Allerheiligenkerk

De slotkerk – die ook wel Allerheiligenkerk wordt genoemd – werd tussen 1490 en 1506 gebouwd in opdracht van Frederik de Wijze. De kerk werd gebouwd als vervanging voor de Allerheiligenkapel (1346) en was onderdeel van het stadskasteel van de keurvorsten van Saksen. In deze kerk woonde Frederik de zondagse diensten bij, terwijl de Wittenbergse burgers naar de stadskerk in het centrum gingen.

Appel uit het paradijs

Frederik was een groot verzamelaar van relieken, de slotkerk was een prachtige plek om deze relieken tentoon te stellen. Op gezette tijden was de kerk open voor publiek, waar men dan een rondje langs de relieken kon lopen. Er werd geloofd dat als je een dergelijke ronde maakte, je na je dood 40 dagen minder in het vagevuur hoefde verblijven. Er wordt beweerd dat hij een aantal heel bijzondere relieken in de kerk had staan. Zo had hij bijvoorbeeld een kistje die een stukje van de ‘duisternis van Egypte’ vasthield (die tijdens de 10 plagen over Egypte kwam), werd de gewraakte appel uit de Hof van Eden (met een hap eruit) tentoongesteld en was er hooi dat in Jezus’ kribbe had gelegen.

Universiteitskapel

Toen de universiteit van Wittenberg werd gesticht in 1502, werd de slotkerk ook gebruikt als kapel voor de universitaire gemeenschap. Studenten kregen op deze plaats hun bul uitgereikt en vele hoogleraren hielden er hun inaugurele rede. In de kerk vonden ook een aantal hoogleraren hun laatste rustplaats. Zo is Philip Melanchton en natuurlijk Maarten Luther uiteindelijk begraven in de slotkerk. De deur van de kapel werd ook wel gebruikt als een soort mededelingenbord.

Stellingen op de deur: een mythe?

Als de deur gebruikt werd als een soort mededelingenbord, is de aanslag van de 95 stellingen door Luther op 31 oktober 1517 wellicht niet zo mythisch als eerder werd beweerd. Waarschijnlijk werden  er wel vaker verhandelingen aan de deur genageld waarover de auteur een dispuut wilde beginnen. Ook is er recent een interessante ontdekking gedaan:  In de aantekeningen van Luthers secretaris Georg Rörer staat vermeld dat Luther de stellingen aan de vooravond van Allerheiligen op de kerkdeur bevestigde.

Een vernietigend bombardement

De kerk heeft lang dienst gedaan als kapel voor de universiteit van Wittenberg. In 1760 werd tijdens een bombardement op de stad bijna de gehele kerk verwoest. Een deel van de fundamenten stond na de ramp overeind, waarop al snel een geheel nieuwe barokke kerk werd gebouwd. Tijdens een Pruisisch beleg brandde de toren af, die later vervangen werd door een neogotische toren, met aan de bovenkant een opvallende band met de bekende tekst ‘Ein feste Burg ist unser Gott, ein gute Wehr und Waffen’.

Kosten nog moeiten gespaard

Vanaf 1815 werd de kerk gebruikt voor de opleiding van lutherse predikanten, omdat de universiteit inmiddels was gesloten. Precies 375 jaar na de geboorte van Luther werden de bekende bronzen gedenkdeuren met de 95 stellingen geschonken door de Pruisische Frederik Willem IV. In de aanloop naar de herdenking van 500 jaar Reformatie in 2017 wordt de kerk nu uitgebreid gerestaureerd. Kosten nog moeiten worden gespaard om de duizenden toeristen komend jaar een bijzondere blik te geven op het Reformatieverleden van Wittenberg.