Galileo Galilei: Vader van de moderne astronomie

In de vroege ochtend van dinsdag 5 juli is de ruimtesonde Juno bij de planeet Jupiter aangekomen. De sonde gaat onderzoek doen naar de atmosfeer van de planeet en zal ook bepalen of Jupiter een harde kern heeft of een kern die uit gas bestaat. In 1610 ontdekte Galileo Galilei met zijn telescoop als eerste onderzoeker de vier grootste manen van Jupiter, welke tegenwoordig te boek staan als de Galileïsche manen: Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Wie was Gallileo Gallilei en wat heeft hij in zijn leven bereikt?  

Visie van Galileo Galilei

“Ik weiger te geloven dat dezelfde God die ons het verstand, de rede en het intellect heeft geschonken niet zou willen dat wij deze ook daadwerkelijk gebruiken.” Deze quote staat symbool voor de man Galileo Galilei. Hij stelde zijn hele leven in dienst van de wetenschap en hij was daarbij niet bevreesd voor censuur van de kerk. Zo was hij een fanatiek aanhanger van het Copernicaanse wereldbeeld en hierdoor groeide hij uit tot de vader van de moderne astronomie.

De levensloop van Galileo

Galileo Galilei werd geboren op 15 februari 1564 in de Italiaanse stad Pisa. Hij was de oudste zoon van componist Vincenzo Galilei en diens vrouw Giulia Ammananti. In 1574 verhuisde het hele gezin naar Florence, waar de jonge Galilei onderwijs volgde in het lokale klooster. Galileo werd zelfs aangenomen als novice, maar zijn vader haalde hem daar weg voor hij zijn proeftijd kon voltooien. Vincenzo wilde namelijk dat zijn zoon dokter zou worden, en dus liet hij zijn zoon in 1581 inschrijven aan de medische faculteit van de universiteit van Pisa.

Wis- en natuurkunde

Tijdens zijn studietijd ontdekte Galileo echter al snel dat hij meer geïnteresseerd was in wiskundige vraagstukken dan in zijn medische studie. Met veel moeite wist hij zijn vader er dan ook van te overtuigen dat hij beter de overstap kon maken naar een studie wis- en natuurkunde. In deze disciplines beleefde Galileo vervolgens al snel zijn doorbraak in de wetenschappelijke wereld. Zo publiceerde hij in 1586 een vertoog over het ‘hydrostatisch evenwicht’ en creëerde hij enkele jaren later de allereerste ‘thermoscoop’, de voorloper van de hedendaagse thermometer.

Hoogleraar

Na zijn afstuderen kreeg Galileo in 1589 een leerstoel in de wiskunde aangeboden aan de universiteit van Pisa. Rond deze tijd schreef hij bovendien zijn eerste grote studie onder de titel ‘De motu’ (Over beweging), waarin hij onderzoek deed naar de valsnelheid van verschillende objecten. In 1592 verhuisde Galileo vervolgens naar Padua, waar hij les ging geven in de geometrie, mechanica en astronomie. Hier maakte hij in 1609 voor het eerst kennis met de telescoop, een instrument waar hij later zelf grote verbeteringen in aan zou brengen.

Copernicus

Door zijn bestudering van de sterrenhemel raakte Galileo al snel overtuigd van het heliocentrische model van de wetenschapper Copernicus, dat stelde dat de aarde om de stilstaande zon draaide in plaats van andersom. In een poging dit te bewijzen deed Galileo onder meer uitgebreid onderzoek naar de oorsprong van de getijden op aarde. Zo beredeneerde hij dat de fenomenen eb en vloed werden veroorzaakt door het versnellen en afremmen van de aarde tijdens het draaien om haar as. De theorie van zijn tijdsgenoot Johannes Kepler – die stelde dat de getijden werden veroorzaakt door de maan – deed Galileo af als ‘nutteloze fictie’.

Il Saggiatore

In de daaropvolgende jaren raakte Galileo betrokken bij een polemiek met de wetenschapper Orazio Grassi. Die publiceerde in 1619 namelijk een studie waarin hij stelde dat kometen in een vaste baan rond de aarde draaiden. Galileo was het niet eens met deze stelling en reageerde daarom met zijn eigen vertoog, waarin hij zijn argumenten tegen deze theorie afwisselde met een reeks persoonlijke beledigingen aan het adres van Grassi. De wetenschappelijke discussie ontaardde uiteindelijk in een felle pennenstrijd, waarbij Galileo uiteindelijk aan het langste eind trok. In 1623 publiceerde hij namelijk ‘Il Saggiatore’ (De Uitprobeerder), waarin hij Grassi’s argumenten volledig met de grond gelijk maakte. De tekst wordt dan ook tot op de dag van vandaag beschouwd als een van de polemische meesterwerken. Het leverde Galileo onder meer de bewondering op van Paus Urbanus VIII, aan wie hij Il Saggiatore had opgedragen.

Censuur van de kerk

Over het algemeen was Galileo’s relatie met het Vaticaan dan ook goed. Weliswaar had hij zich in 1616 moeten verantwoorden voor zijn ondersteuning van het heliocentrische model, maar door te beloven dat hij dit onderwerp alleen zou beschrijven als theorie, en niet als feit, wist hij een verbod op zijn werken te voorkomen. Na de publicatie van ‘Il Saggiatore’ kreeg Galileo zelfs een persoonlijk verzoek van Urbanus om verder wetenschappelijk onderzoek te doen naar het heliocentrisme. Enige voorwaarde die de Paus stelde was dat hij ook het recht kreeg om de kerkelijke visie in de publicatie naar voren te brengen.

Twee werelden

In 1632 presenteerde Galileo het eindresultaat van het onderzoek, getiteld  ‘Dialoog over de twee voornaamste wereldsystemen’. Het boek bestond uit een gedetailleerd vraaggesprek tussen een aanhanger van het Copernicaanse en het Ptolemeïsche wereldbeeld. Galileo maakte echter een grote fout door de aanhanger van de kerkelijke leer over te laten komen als een dwaas die zichzelf regelmatig tegensprak. Bovendien gaf hij deze figuur de naam ‘Simplicio’, wat in het Italiaans neerkomt op de ‘Simpele’. Wetenschappers vermoedden dat Galileo dit niet bewust bedoelde als een belediging aan het adres van de Paus, maar zo vatte Urbanus het wel op.

Veroordeling

In 1633 moest Galileo zich daarom wederom komen verantwoorden voor de kerkelijke rechtbank. Die verklaarde hem ‘sterk verdacht van ketterij’, verbood de publicatie van zijn boeken en stelde hem onder huisarrest. Volgens de overlevering zou Galileo vervolgens de rechtbank verlaten hebben met de woorden “en toch beweegt hij!”, maar historici trekken deze bewering inmiddels in twijfel. Galileo Galilei overleed negen jaar later, op 8 januari 1642, in zijn huis in Florence.