Gerrit graaf Schimmelpenninck, de eerste formateur

Na de verkiezingen van maart 2017 is de formatie weer begonnen. Tijdens de formatieperiode formeert de formateur een coalitie van politieke partijen die samen willen én kunnen regeren. Geen makkelijke klus. Graaf Schimmelpenninck was in 1848 de eerste die die taak van formateur op zich nam.

Kabinetsformatie voor 1848

Ten tijde van het koningschap van koning Willem II had de tweede kamer slechts een geringe invloed, zo hield de koning allerlei democratische hervormingen tegen. In 1848 braken er echter revoluties uit in Frankrijk en Duitsland. Hierdoor veranderde de koning in één nacht van gedachte en besloot hij de voorzitter van de tweede kamer, Boreel van Hogelanden om advies over een grondwetswijziging te vragen.

Formatie

Omdat de zittende ministers niets van deze stap van de koning wisten, besloten ze op te stappen. Hierdoor moest er ook nog een nieuw kabinet gevormd worden, hiervoor was graaf Schimmelpenninck aangewezen als formateur. In dezelfde periode ging een grondwetscommissie onder leiding van Thorbecke aan de slag om een nieuwe grondwet te ontwerpen. Tijdens de gesprekken tussen Schimmelpenninck en de grondwetscommissie werd echter duidelijk dat Schimmelpenninck andere plannen voor ogen had dan de commissie.

Breekpunt Schimmelpenninck en commissie

Terwijl de grondwetscommissie wilde dat de Eerste en Tweede kamer voortaan rechtstreeks door burgers die genoeg belasting betaalden gekozen konden worden, wilden de conservatieven en Schimmelpenninck juist indirecte verkiezingen. Ook pleitte Schimmelpenninck ervoor dat de koning de Eerste kamer zelf zou mogen benoemen, om zo meer politieke macht te houden. De grondwetscommissie was het hier nadrukkelijk mee oneens. Er stemde een meerderheid voor het grondwetsvoorstel van Thorbecke. Hierdoor werd de positie van Schimmelpenninck onhoudbaar en bood daarop op 14 mei 1848 zijn ontslag aan. Hierna werd Donker Curtius de belangrijkste minister en konden de wetsvoorstellen worden voorgelegd aan het parlement.