Ophef in Athene: het verraad van Alcibiades

In 215 v.Chr. voer een gigantische Atheense vloot richting Sicilië. Aan boord bevond zich de charismatische generaal en olympisch kampioen wagenrennen Alcibiades. Halverwege de reis werd hij echter teruggeroepen naar Athene om terecht te staan voor ‘goddeloosheid’. De aanklacht zou de Atheners duur komen te staan.

Enige tijd voordat de invasie van Sicilië begon was Athene opgeschrikt door een dubbel schandaal. Allereerst de verminking van hermen, de beelden die Hermes representeerden en bij grenzen (in brede zin, dus ook bij de ingang van huizen) werden geplaatst ter bescherming. Daarnaast was de mysteriecultus van Eleusis belachelijk gemaakt door schijnrituelen in de nabijheid van oningewijden. Volgens bepaalde getuigenverklaringen zou Alcibiades, die toch al een zekere reputatie had als raddraaier, hier ook bij betrokken zijn geweest.

Alcibiades aangeklaagd

Alcibiades was zelf een van de grootste aanjagers van de expeditie naar Sicilië. Azend op glorie en rijkdommen had hij de volksvergadering overtuigd van de noodzaak tot uitbreiding van het rijk in westelijke richting. Ondanks Alcibiades’ mogelijke betrokkenheid bij de eerdergenoemde incidenten, werd hem het gedeelde commando van de Atheense missie niet afgenomen. Wellicht kon zijn betrokkenheid bij de schandalen niet bewezen worden of wachtten zijn tegenstanders op een gunstig moment om hem aan te vallen. Hoe het ook zij, niet lang na zijn vertrek lukte het zijn politieke tegenstanders om de volksvergadering te overtuigen dat Alcibiades een gevaar voor de democratie vormde.

Naar Sparta en Perzië

Als aristocraat uit een voorname familie had Alcibiades in ieder geval connecties. In plaats van terug te keren naar zijn geboortestad om terecht te staan, klopte hij aan bij Sparta, de grote tegenstrever van Athene in de Peloponnesische Oorlog (431-404). Dankzij zijn adviezen, en het totaal mislukken van de Atheense invasie van Sicilië onder de twee overgebleven generaals, raakten Sparta en haar bondgenoten steeds meer aan de winnende hand. Lang kon Alcibiades er niet van genieten; hij viel uit de gratie bij de Spartanen – mogelijk vanwege het verleiden van de vrouw van de koning – en vluchtte naar Perzië.

De terugkeer van Alcibiades

Vanuit Perzië was Alcibiades betrokken bij het organiseren van een coup in Athene (411 v.Chr.). Deze lukte maar half; op diverse plaatsen kwamen aanhangers van de democratie in opstand. Ironisch genoeg vroegen juist zij Alcibiades terug als generaal. Zijn instemming hiermee lijkt erop te wijzen dat het hem weinig uitmaakte of hij via democratische of oligarchische weg weer aan de macht kwam in Athene. De stad zag af van vervolging en benoemde hem officieel weer tot bevelhebber. Na diverse overwinningen leed hij een gevoelige nederlaag die gebruikt werd door zijn tegenstanders om hem af te zetten. Hij overleed in 404 v.Chr. in ballingschap in Thracië. Vijf jaar later zou zijn oude mentor Socrates, die ook niet vies was van geflirt met de oligarchie, eveneens ten val komen.