Jacob van Heemskerck: de redder in nood

Zeehelden – Jacob van Heemskerck (1567-1607) is één van de bekendste zeevaarders uit de Nederlandse geschiedenis. Hij werd bekend om zijn roemruchte tocht naar Nova Zembla en zijn overwinning op de Spaanse zilvervloot in 1607. Een vijandelijke kogel van de Spanjaarden kostte hem uiteindelijk zijn leven.

Jacob van Heemskerck werd geboren op 13 maart 1567 in Amsterdam. Zijn vader was zeilmaker en de liefde voor de zeevaart zat er daardoor op jonge leeftijd in. Op zijn veertiende verloor Van Heemskerck zijn ouders, waarna hij door zijn familie werd opgevangen. Toen hij 28 was, koos hij een schip van de tweede vloot.

Noordelijke route naar Azië

In opdracht van Hollandse kooplieden voer Van Heemskerck in 1595 samen met Willem Barentsz en Jan Huyghen van Linschoten met twee schepen naar de Noordelijke Ijszee om een doortocht naar Azië te onderzoeken. De zuidelijke route, die langs Kaap de Goede Hoop ging, liep voor veel zeevaarders vaak uit op ziektes. Bovendien zorgde een doorgang vanaf de Noordelijke Ijszee ervoor dat Nederlandse zeevaarders geen concurrenten uit Portugal tegenkwamen. De expeditie leidde echter tot niks.

Tweede poging

Een jaar later voer Van Heemskerck weer met Willem Barentsz naar de Noordelijke Ijszee. Ze hoopten dit keer wel een doorgang te vinden. Van Heemskerck werd aangesteld als gezagvoerder op het schip van Barentsz. Opnieuw verliep de reis teleurstellend. Het schip kwam vast te zitten in het ijs en er restte niets anders dan overwinteren.  Daarvoor bouwden ze Het Behouden Huys. Na een ijskoude overwintering die tien maande duurde, leidde Van Heemskerck de overlevenden naar het Russische vasteland. Willem Barentsz overleefde de reis niet. De overwintering van Van Heemskerk en Barentsz staat bekend als één van de spectaculairste gebeurtenissen uit de Nederlandse maritieme geschiedenis.

Nieuwe reis naar Indië

Als ambtenaar voer van Heemskerk in 1598 samen met Jacob Cornelisz van Neck en Wybrand van Warwijck mee naar Indië, waar hij veel handelsposten stichtte. In 1601 voer Van Heemskerck opnieuw naar Indië. Dit keer was hij admiraal en hij gaf het bevel over acht schepen. Hij maakte tijdens deze expeditie geen vrienden, want ook de Spaanse en Portugese zeevaarders aasden op de buit. Van Heemskerck trok aan het langste eind en hij werd  bij terugkomst in Nederland warm onthaald. De regering van de Republiek der Verenigde Nederlanden besloot in 1606 om een vloot tegen Spanje uit te zenden om de Spaanse zilvervloot uit te schakelen. Jacob van Heemskerck werd benoemd tot admiraal-generaal. Deze rang werd daarna alleen aan stadhouders verleend.

Slag bij Gibraltar en overlijden

In 1607 voer van Heemskerck als admiraal met in totaal dertig schepen naar de Spaanse vloot, in de baai van Gibraltar. aan de Middellandse zee. De slag bij Gibraltar resulteerde tot een overwinning voor de Republiek. Voor Van Heemskerck liep de slag echter niet goed af. Een kanonskogel die hem in zijn been trof, werd hem snel na de tocht fataal. Jacob van Heemskerck overleed diezelfde dag. Hij werd begraven in Amsterdam.

Afbeelding:

By Emanuel van Meteren (1535-1612), Simeon Ruytinck (-1621). Engraver: . Photography: D-vorm, Bert en Lilian Mellink [Public domain, CC0 or CC0], via Wikimedia Commons

Bronnen:

• Biografischportaal.nl/persoon
• Maritiemnederland: Jacob van Heemskerck
• Absolutefacts.nl: nova zembla 
• Nrc.nl: nieuws