Alexander Poesjkin: dichter duelleert op leven en dood

In Rusland is een opmerkelijk online filmpje opgedoken. De Russische generaal Viktor Zolotov, hoofd van Ruslands Nationale Garde, daagt namelijk via Youtube de oppositieleider Aleksej Navalny uit tot een duel. Aanleiding is een onderzoek van Navalny naar corruptie bij de Nationale Garde. Zolotov beroept zich op een oude Europese traditie. Eeuwenlang was het tweegevecht in een volkomen acceptabele manier om een geschil te beslechten. Iedere Rus ken het duel tussen de dichter Alexander Poesjkin en zijn zwager, de Franse officier George D’Anthès uit 1837. Poesjkin verdedigde de eer van zijn vrouw, met een dodelijke afloop.

Poesjkin aan het hof van de tsaar

Poesjkin publiceerde zijn eerste gedicht op zijn vijftiende. Al snel werd hij enorm populair onder het Russische publiek. Poesjkin was echter ook een radicaal figuur, die pleitte voor sociale hervormingen. Dit bracht hem op gespannen voet met de tsaar. Na een jarenlange ballingschap in de Kaukasus, haalde tsaar Nicolaas I Poesjkin in 1826 naar het hof in St. Petersburg. De tsaar wierp zich op als persoonlijk beschermheer van de potentiële oproerkraaier, zodat hij hem goed in het oog kon laten houden. Zo belandde Poesjkin min of meer in een gouden kooi.

Problematisch huwelijk

In 1828 ontmoette Poesjkin de beeldschone Natalja Gontsjarova, op wie hij meteen verliefd werd. Drie jaar later trad het paar in huwelijk. Poesjkins echtgenote bleek echter al snel een bron van zorgen. Ze was namelijk een graag geziene gast in de hoofse kringen, en trok een massa mannelijke bewonderaars, die onbekommerd met haar flirtten. Natalja genoot van deze aandacht, waardoor geruchten over ontrouw al snel de kop op staken. Dit alles kwam de gemoedstoestand van Poesjkin niet bepaald ten goede.

De ‘orde der bedrogen echtgenoten’

Een van de fanatiekste bewonderaars van Poesjkin’s vrouw was George D’Anthès. Deze Franse officier begon Natalja vanaf 1835 openlijk het hof te maken. Al snel circuleerden er geruchten over een affaire. Voor Poesjkin werd de situatie ondraaglijk. De druppel die de emmer deed overlopen kwam in november 1836, toen een anonieme brief bij Poesjkin werd bezorgd. Hierin werd de dichter benoemd tot als grootmeester van de ‘orde der bedrogen echtgenoten’. In hevige woede daagde Poesjkin D’Anthès daarop uit tot een duel.

De evolutie van het duel

In Europa duelleerde men al eeuwen, maar tot Rusland was de gewoonte pas eind zeventiende eeuw doorgedrongen. Oorspronkelijk had het duel een juridische functie. In de Middeleeuwen vochten met edellieden regelmatig een tweegevecht uit bij een gerechtelijk dispuut. Wie over veel geld beschikte, kon een kampioen zijn plaats voor hem laten innemen. Men noemde dit een godsoordeel. God zou in zijn rechtvaardigheid diegene die gelijk had van de overwinning verzekeren. Vanaf de late middeleeuwen kreeg de praktijk echter een andere lading. De rechtspraak begon zich steeds meer van vaste procedures te bedienen. In plaats daarvan werd het duel een middel voor de Europese elite om haar eer te verdedigen.

De handschoen oppakken

Vanaf de Renaissance beantwoorden aristocraten (ingebeelde) krenkingen door hun belediger de handschoen toe te werpen. Wie die handschoen oppakte, aanvaarde de uitdaging. Met de sabel, degen en later het pistool gingen de beide partijen volgens vaste regels de confrontatie aan. Een duel kon tot de dood worden gevochten, maar stopte vaker bij de eerste verwonding. Pogingen van vorsten om de praktijk bij wet te verbieden bleken weinig effectief. Gedurende de hele vroegmoderne tijd bleef het duel populair onder de Europese elite. Toen Rusland vanaf de achttiende eeuw de banden met Europa aanhaalde, vond het duelleren ook zijn weg naar het tsarenrijk. Dat Poesjkin zijn toevlucht tot dit middel nam, was dan ook niet zo vreemd.

Duel Geschiedenis tweegevecht

De dood van Alexander Poesjkin

In een poging de ruzie te bedaren trouwde D’Anthès met Natalja’s oudere zus. Maar dit had weinig effect, omdat hij Poesjkin’s echtgenote in het openbaar het hof bleef maken. Op 27 januari 1837, hartje winter, troffen beide mannen elkaar. Het duel werd met het pistool uitgevochten. D’Anthès schoot als eerste en wist Poesjkin in zijn milt te treffen. De dichter viel, krabbelde weer overeind en vuurde terug. Hij raakte D’Anthès wel, maar verwondde hem slechts licht, in zijn arm. Poesjkin zelf bezweek twee dagen na het duel aan zijn verwonding.

Duelleren raakte uit

In die tijd, de eerste helft van de negentiende eeuw, was het duel al op zijn retour. Het grote publiek zag het duel niet meer als iets heldhaftigs, maar als een reliek uit een gewelddadig verleden. Daardoor werd het voor de elite steeds minder aantrekkelijk om hun eer in een tweegevecht te verdedigen. Het tweegevecht met het zwaard werd nog wel geritualiseerd als sport, namelijk als het schermen. Vanaf het einde van de negentiende eeuw ontstonden er schermverenigingen en in 1896 werd het als olympische sport erkend. Zo leefde het oude tweekamp als sportieve bezigheid in de twintigste eeuw voort.

Bronnen:

Afbeeldingen:

Afbeelding: Orest Kiprensky [Public domain], via Wikimedia Commons
Afbeelding: Bauce and Rouget (La Lecture : Journal de Romans) [Public domain], via Wikimedia Commons