Het Bauhaus: een revolutionair opleidingsinstituut

Het Bauhaus was een Duitse kunst- en architectuuropleiding. Het opleidingsinstituut ontstond ten tijde van de instabiele Weimar-Republiek, het democratische Duitsland tijdens het interbellum. Hoewel het Bauhaus maar 14 jaar heeft bestaan, drukte de opleiding toch haar stempel op de kunstwereld van de twintigste eeuw.

Bauhausmanifest: de visie van Walter Gropius

In 1919 richtte de Duitse architect Walter Gropius het Staatliches Bauhaus Weimar op. Gropius had ambitieuze plannen voor ogen. In zijn opleiding wilde hij uiteenlopende disciplines, zoals kunst, architectuur en kunstnijverheid onder één dak bijeen brengen. Gropius hoopte op deze manier de kloof tussen kunstenaars en ambachtslieden te overbruggen. Het idee hier achter was het mooie met het nuttige te combineren. In de visie van Gropius zou het Bauhaus een nieuwe generatie architecten en ontwerpers voortbrengen, die zowel functionele als elegante woningen en gebruiksvoorwerpen zouden ontwerpen. Deze creaties zouden voor iedereen beschikbaar komen. Op deze manier zou kunst ook binnen handbereik van de ‘gewone man’ komen.

Revolutionair lesprogramma

Gropius zette deze ideeën uiteen in het Bauhausmanifest, dat hij in 1919 nog publiceerde. Al snel volgden er 150 aanmeldingen voor zijn opleiding. Onder toezicht van toonaangevende kunstenaars als Johannes Itten, László Moholy-Nagy en Paul Klee doorliepen de studenten een nieuw soort curriculum. Eerst kregen ze voorbereidende lessen over het gebruik van kleuren en diverse materialen. Vervolgens konden de studenten kiezen uit een breed scala aan workshops: bijvoorbeeld schilderen en architectuur, maar ook keramiek, beeldhouwen, meubilair, glasbewerking en boekbinden. Hierbij was er veel ruimte voor zelfontplooiing. Studenten werden aangemoedigd om met uiteenlopende vormen en materialen te werken, om zo hun eigen creativiteit te verkennen.

Soberheid en functionaliteit

De studenten voerden daarnaast ook opdrachten van buitenaf uit. Deze opdrachten waren een cruciale inkomstenbron voor het Bauhaus. Hierdoor vonden de ontwerpen en gebruiksvoorwerpen van de opleiding al snel hun weg naar de buitenwereld. Vanaf 1923 verschoof de nadruk van individueel handwerk naar massaproductie. Soberheid en functionaliteit stonden hierbij voorop. Dit was ook terug te zien in de Bauhaus-architectuur. Deze gebouwen waren gewoonlijk gemaakt van beton, staal en glas en werden gekenmerkt door strakke geometrische vormen. Overbodige versieringen waren uit den boze.

Kritiek uit conservatieve kringen

Lang niet iedereen in Duitsland kon zich echter vinden in de ideeën van het Bauhaus. Met name vanuit rechtse kringen klonk er steeds fellere kritiek. Conservatieven zag het experimentele werk van Bauhaus als het ‘corrumperen’ van de traditionele kunst. De socialistische en communistische sympathieën van de meeste Bauhaus-leden versterkten hun afkeer nog verder. Daarom begonnen ze de opleiding actief tegen te werken. Nadat de verkiezingen van 1924 trad er een conservatieve regering aan in de deelstaat Thüringen, die prompt de subsidies aan het Bauhaus halveerde. Daarop besloot Gropius om met het instituut naar Dessau uit te wijken. Hier ontwierp hij een nieuw gebouw voor de school, geheel volgens de Bauhaus-stijl.

Walter Gropius Stichter

Ontaarde kunst

In 1928 trad Gropius af als hoofd van het Bauhaus ten gunste Hannes Meyer, die in 1930 op zijn beurt werd opgevolgd door Ludwig Mies van der Rohe. Ondertussen nam de druk op het opleidingsinstituut alleen maar toe. De steeds populairdere NSDAP (Nazipartij) moest namelijk al helemaal niets hebben van het Bauhaus. De partijleider Adolf Hitler zag deze moderne kunststroming als ‘niet-Duits’ en een van de manifestaties van ‘ontaarde kunst’. Zodra de NSDAP begin jaren ’30 op regionaal niveau steeds meer macht naar zich toe trok, begon ze te eisen dat het Bauhaus met zijn experimentele kunst stopte en een Nazi-sympathisant aan het hoofd van de opleiding stelde.

Opgedoekt door de Nazi’s

In een poging aan de druk van de Nazi’s te ontsnappen, verhuisde Mies het Bauhaus naar Berlijn. Dit bleek echter slechts uitstel van executie. Na de machtsovername van de NSDAP in Duitsland begin 1933,werd de druk op het Bauhaus weer opgevoerd. Toen het bestuur weigerde om Nazi-aanhangers op leidinggevende posities te benoemen, begon de Gestapo huiszoekingen bij haar leden te verrichten, om hun politieke incorrectheid aan te tonen. Mies besloot daarop om het onvermijdelijke niet af te wachten en ontbond het Bauhaus in 1933.

Ideeën leven voort

Een groot deel van de Bauhaus-leden ontvluchtte in de maanden daarop het repressieve klimaat in Duitsland. Sommigen emigreerden naar de Verenigde Staten, waaronder ook Gropius, Moholy-Nagy en Mies. Hier stortten ze zich wederom op zowel de architectuur als het onderwijs. Mede hierdoor bleef het gedachtegoed van het Bauhaus voortleven. Vandaag de dag is haar invloed nog steeds zichtbaar. De lesmethoden van het Bauhaus vormden de inspiratie voor het curriculum van hedendaagse architectuurscholen in Europa en Amerika. Ook op het gebied van vormgeving kan het gedachtegoed van het Bauhaus nog steeds worden waargenomen in de strakke kantoorgebouwen. Zo leeft het opleidingsinstituut 86 jaar na haar ontbinding nog steeds voort.