Een afbeelding van Cernunnos op de antieke Ketel van Gundestrup.

Cernunnos: de goddelijke heerser van het bos

Cernunnos was de Keltische god van de beesten en de natuur. In het Engelse taalgebied verwierf hij bekendheid onder de bijnaam The Horned One - een verwijzing naar het grote gewei waarmee hij normaal gesproken werd afgebeeld. Als god heerste hij over het dierenrijk, en was hij in staat om dieren te commanderen. Ook werd hij in verband gebracht met de vruchtbaarheid van de natuur, en zou hij met zijn gezang de doden hebben begeleid tijdens hun tocht naar het hiernamaals. Wat is het verhaal van deze imposante dierengod?

Over Cernunnos zijn relatief weinig historische bronnen beschikbaar. Voor zover bekend, komt zijn naam slechts een enkele keer voor in oud bronmateriaal: op de Parijse pilier des nautes uit de de eerste eeuw na Christus. Gelukkig zijn wel veel historische afbeeldingen van de dierengod bekend, zodat met enige zekerheid kan worden gesteld dat Cernunnos in het verleden is aanbeden.

Desondanks geldt Cernunnos als een mysterieuze godheid binnen het aanbod van Keltische goden. Overigens hoort de betekenis van zijn naam niet tot deze mysteriën: de naam van de dierengod kwam namelijk overeen met het Keltische woord voor “de gehoornde” (of horned one in het Engels). Aan de hand van deze vertaling kan de bijnaam van Cernunnos worden verklaard.

Satan in het bos

Vanwege de angstaanjagende hoorns van zijn gewei, is Cernunnos in het verleden nog wel eens verward met de Christelijke representatie van Satan. Satanistische beschuldigingen aan het adres van aanbidders van Cernunnos liepen in het verleden dusdanig hoog op, dat de katholieke kerk de volgelingen van de gehoornde god het misplaatste verwijt maakte aan “duivelsverering” te doen.

Als een god in Groot-Brittannië

Alhoewel de wortels van Cernunnos voornamelijk te vinden waren in het noordoosten van Gallië - de historische benaming van delen van Noord-Frankrijk, België, Nederland en Luxemburg - was zijn verschijning in meerdere delen van Europa terug te vinden. De dierengod was vooral populair binnen de Keltische wereld, waar hij uitgroeide tot een van de beroemdste goden van de pre-christelijke religies die het Europese continent ooit rijk was. In die hoedanigheid maakte Cernunnos als Herne, The Hunter in 1602 zijn opwachting in William Shakespeare’s The Merry Wives of Windsor.

De Gehoornde God

Het zou echter tot de twintigste eeuw duren voordat de populariteit van Cernunnos weer een echt grote vlucht nam. Toen de zogeheten “Wicca” godsdienst halverwege de twintigste eeuw werd geïntroduceerd in het Verenigd Koninkrijk, werd de “Gehoornde God”, samen met de “Drievoudige Godin”, opgenomen als een van de twee belangrijkste goden binnen het gedachtegoed van de religie.

In sommige Wiccastromingen speelt de relatie tussen Cernunnos en de Drievoudige Godin een belangrijke rol. Zo geloven sommige Wicca dat Cernunnos ieder jaar sterft in de herfst, waarna de natuur uitdooft en de vegetatie afneemt. In de lente staat de gehoornde god echter weer op uit de dood, en keert hij terug om de Drievoudige Godin in de lente te bevruchten, waardoor de natuur andermaal in bloei komt.

Ondanks de verering van historische goden als Cernunnos, is het nog maar de vraag in hoeverre de Wiccatradities overeenkomen met de oorspronkelijke verering van de Horned One. Academici zetten bijvoorbeeld ernstige vraagtekens bij de historische accuratesse van het “huwelijk” tussen de Gehoornde God en de Drievoudige Godin. Borstbeelden van de Gehoornde God en Drievoudige Godin

De nieuwe Cernunnos

Ondanks de verschillen tussen het historische bronmateriaal en de moderne “leer” van de Wicca, wordt de godsdienst vaak omschreven als de “Oude Religie”. Deze term verwijst naar de manier waarop oude, pre-christelijke goden als Cernunnos worden “hergebruikt” in een moderne context.

Dat hoeft echter niet per definitie te betekenen dat in de Wicca op een “verkeerde” manier met mythologisch bronmateriaal wordt omgegaan. Zo was het reeds in de Griekse Oudheid gebruikelijk dat de verhalen van mythische helden als Hercules regelmatig werden aangepast, en worden in onze moderne popcultuur mythologische elementen regelmatig opnieuw uitgevonden. Hierbij kan worden gedacht aan goddelijkheden als Anansi, Thor en Hades, waarvan moderne versies zijn opgedoken in romans, volksverhalen, films, stripboeken, en videogames. Wat dit betreft is de Wiccaversie van Cernunnos dus niet zozeer een verdraaiing van de geschiedenis, maar eerder representatief voor de manier waarop samenlevingen al eeuwenlang met hun goden omgaan.