Een bijzonder wiskundemodel

In Rijksmuseum Boerhaave ligt een bijzonder wiskundemodel. Op woensdagnacht 19 september 2018 vertelde Gastonderzoeker Anne Por op Focus Radio in de uitzending 'Wetenschapsgeschiedenis in 1000 voorwerpen' over dit bijzondere voorwerp in de collectie van het museum.

Wiskundige modellen werden een eeuw geleden gebruikt bij het wiskundeonderwijs aan de universiteit. Het model dat in de uitzending centraal stond werd in 1900 door de toen 22-jarige Antonius de Van aan zijn wiskundeprofessor Pieter van Geer gegeven als dank voor zijn lessen. 'Aangeboden aan Prof. dr. P. van Geer. Van zijn dankbaren leerling' schreef hij met potlood op de zijkant van het model. Het bijzondere is dat Van Geer zelf wiskunde juist helemaal niet als stoffelijke wetenschap zag.

Het model, dat bestaat uit strategisch gespannen draden tussen twee kartonnen vellen, stelt een zogenaamd ontwikkelbaar schroefoppervlak voor. Een wiskundig oppervlak wordt wiskundig bepaald, door definities of functies. Simplistisch gezien is een oppervlak ontwikkelbaar wanneer het tot een vlak oppervlak, zoals een vel papier, gemaakt zou kunnen worden zonder het oppervlak te scheuren, te vouwen of uit te rekken.

Het model, een klein teken van dank, dat ogenschijnlijk een sympathieke, maar onsignificante handeling belichaamt, roept verrassend genoeg vele vragen op. Zijn wiskundige vormen abstract, enkel te vangen in definities en formules, of juist te begrijpen door ze te vertalen in stoffelijke, tastbare modellen? Hoe stond men in Leidse universitaire kringen tegenover het materieel maken van wiskundige vormen? En veranderden deze opvattingen? In Duitsland werden sinds 1877 mathematische seminars gehouden. In deze seminars bestudeerden studenten een wiskundig oppervlak en maakten zij een bijbehorend model als onderdeel van hun leeropdracht. Was het maken van modellen ook een onderdeel van de lessen van professor Van Geer of maakte De Van het model op eigen initiatief?

Professor van Geer liet geen grote wiskundige ontdekkingen na, maar werd wel herinnerd als een goede en zeer inspirerende onderwijzer. Antonius de Van werd eveneens onderwijzer, niet aan de universiteit maar aan het gymnasium. Hopelijk heeft hij zijn voorbeeld kunnen evenaren.

Dit artikel is geschreven door Anne Por, gastonderzoeker bij Rijksmuseum Boerhaave. Op 19 september 2018 vertelde ze over het wiskundemodel van Antonius de Van op Focus Radio in de uitzending 'Wetenschapsgeschiedenis in 1000 voorwerpen'. De uitzending kun je hier terugluisteren. Meer weten over het model en het museum? Hier vind je meer informatie.