Nieuwe doorbraak in onderzoek naar Stonehenge: 900 jaar oude mythe bevat mogelijk toch een kern van waarheid

Archeologen van de University College in Londen hebben een opmerkelijke ontdekking gedaan tijdens hun onderzoek naar Stonehenge: in een steengroeve in Wales zijn lege gaten voor stenen gevonden die overeenkomen met de dwarsdoorsnede van de stenen van Stonehenge. Dit zou betekenen dat een deel van de steencirkel mogelijk eerst op een andere plek stond. Volgens onderzoeker Mike Parker Pearson zou de legende van Geoffrey van Monmouth, genaamd de ‘Dans der Reuzen’, dan toch weleens een kern van waarheid kunnen bevatten. Wat is het verhaal achter deze mythe?

Het wordt door de onderzoekers de meest opwindende vondst genoemd die ze ooit hebben gedaan tijdens hun onderzoek naar Stonehenge. Al in 2015 stelden de archeologen van de University College in Londen vast dat sommige stenen van Stonehenge uit een steengroeve in de Preseli Hills, in het zuidwesten van Wales, komen. Drie jaar later, in 2018, vonden ze in de buurt van de groeve overblijfselen van Waun Mawn, een monument dat erg lijkt op de steencirkel van Stonehenge en zo’n 225 kilometer van Stonehenge, Amesbury, vandaan ligt. Op dit moment bestaat Waun Mawn uit nog maar vier stenen, maar bij een recente opgraving door de Londense archeologen zijn sporen van gaten ontdekt waar ook stenen gestaan moeten hebben. De gaten hebben precies dezelfde omtrek als de stenen van Stonehenge en een aantal stenen van Stonehenge zijn van hetzelfde type als die van de steencirkel in Wales. Uit onderzoek blijkt dat het Welsche monument rond 3400 v.Chr. gebouwd moet zijn. Het westen van Wales was in die tijd vrij dichtbevolkt, maar van na 3000 v.Chr. is haast niets meer te vinden uit die regio of van het volk dat daar leefde. Het lijkt alsof ze plots zijn verdwenen. Dit valt samen met de tijd dat 225 kilometer verderop Stonehenge werd gebouwd. Vermoedelijk heeft het volk dat daar leefde het meegenomen en opnieuw opgebouwd.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Door deze vondst zou vastgesteld kunnen worden dat Stonehenge, of in ieder geval een deel ervan, ooit op een andere plek heeft gestaan. En dit voedt weer oude mythes en legendes die er in overvloed zijn over het ontstaan van de eeuwenoude steencirkel. Zo ook de mythe van de ‘Dans der Reuzen’ van Geoffrey van Monmouth. Volgens één van de onderzoekers en professor Britse geschiedenis, Mike Parker Pearson, zou er door deze ontdekking mogelijk toch een kern van waarheid in deze mythe kunnen schuilen.

Geoffrey van Monmouth

Deze eeuwenoude mythe komt voor het eerst voor in de teksten van de Britse Geoffrey van Monmouth (1090/1100-1154/1155). Hij was een christelijk geestelijke, antropoloog en geleerde en wordt gezien als één van de belangrijkste geschiedschrijvers uit de Britse historie. Naar verluidt had hij een duidelijke connectie met Wales. In zijn Historia regum Brtitanniae, ook wel de Geschiedenis van de Britse Koningen genoemd, gaf hij zichzelf de naam Galfridus Monemutensis, ofwel, Geoffrey of Monmouth. Monmouth is een kleine stad in het zuidoosten van Wales en was mogelijk zijn geboortestad.

Van Monmouth schreef meerdere belangrijke boeken, allemaal in het Latijn. Hij schreef onder andere het boek Prophetiae Merlini, in het Nederlands De Profetieën van Merlijn, waarin een reeks apocalyptische voorspellingen worden gedaan door de tovenaar Merlijn. Dit was het eerste boek over Merlijn dat in een andere taal dan het Welsch was geschreven en daarom was het erg populair. Ergens tussen 1149 en 1151 schreef hij zijn laatste werk Vita Merlini, Het leven van Merlijn, waarin Van Monmouth de legende van tovenaar Merlijn vertelt zoals die bekend was uit de Welsche traditie. Maar zijn allerbekendste werk is zijn Historia regum Brtitanniae uit 1135. Dit boek beschrijft de Britse historie in 12 hoofdstukken en is een chronologische weergave van het Britse koningshuis gedurende ruim 1000 jaar. Tot in de 16e eeuw werd zijn Historia erkend als een op de waarheid gebaseerde weergave, maar naarmate er in 17e eeuw meer duidelijk werd over de Britse geschiedenis raakte het boek die reputatie kwijt. Desondanks blijft dit werk een gewaardeerd stuk uit de middeleeuwse literatuur.

Van Monmouts Merlijn- en Arthur-mythen zorgden voor een enorme populariteit die tot op de dag van vandaag nog merkbaar is. Het effect van zijn werken was zo groot dat Arthuriaanse werken werden gecategoriseerd als ´pre-Galfridiaans´ en ´post-Galfridiaans´, afhankelijk van of ze al dan niet door de verhalen van Van Monmouth waren beïnvloed.

Meer lezen over Stonehenge? In Geschiedenis Magazine 7 van 2024 gaat Herman Clerinx dieper in op dit prehistorische monument. Hij gaat in op de vraag of druïden met hun magische rituelen wel daadwerkelijk wat met Stonehengte te maken hadden en op de vraag waarom juist deze plek is uitgekozen.

De Dans der Reuzen

Het was in zijn werk Historia regum Brtitanniae dat hij de wereld voor het eerst kennis liet maken met de mythe van de ´Dans der Reuzen´, zijn theorie over het ontstaan van Stonehenge. Het verhaal houdt verband met de arthurlegendes. In de mythe van de ´Dans der Reuzen´ komt Merlijn, de leermeester van koning Arthur voor, zijn oom Ambrosius Aurelianus en zijn vader Uther Pendragon. Van Monmouths verhaal gaat als volgt: het verhaal begint niet in de Neolithische periode, maar in de 5e eeuw, nadat de Romeinen zich uit Groot-Brittannië hadden teruggetrokken en de Saksen waren binnengevallen. De Saksen rukten snel op en de Britten probeerden hen met alle macht tegen te houden en de overblijfselen van de Romeins-Britse beschaving in stand te houden, met als gevolg hevige gevechten. In een poging om het bloedvergieten te stoppen onderhandelden de leiders van de verschillende stammen over een vredesverdrag op Salisbury Plain. Wapens waren niet toegestaan, maar daar hielden de Saksische stamhoofden zich niet aan. Ze smokkelden messen mee naar binnen en staken elke Brit die binnen handbereik stond, neer. In totaal werden 460 Britse edelen vermoord. De Saksen hadden na dit incident enige tijd de macht in de regio, maar dat veranderde toen Ambrosius Aurelianus, een Britse prins die in Frankrijk in ballingschap had geleefd, terugkeerde naar Groot-Brittannië met zijn broer Uther Pendragon. Ambrosius Aurelianus en Uther Pendragon bouwden een grote vloot en verzamelden een leger. Ze staken daarmee het Kanaal over om hun troepen bij Totnes in het zuidwesten van Engeland van boord te laten gaan. Ze behaalden overwinning na overwinning op de Saksen en Aurelius werd al snel gekroond als koning van de Britten. Na een reeks veldslagen versloegen Aurelius en Uther hun vijanden door leiders Vortigern en Hengist te doden en slaagden ze erin de Saksen te verdrijven.

Stonehenge

Volgens Van Monmouth was koning Aurelianus ontdaan door alle schade en het lijden dat de Saksen hadden veroorzaakt. Hij wilde daarom een gedenkteken maken voor de 3000 strijders die waren gedood door de Saksen en waren begraven in Salisbury. Hij zocht advies over het ontwerp van het gedenkteken bij een wijze man met een bijzondere reputatie: Merlijn. Hij was onder andere beroemd geworden doordat hij juist voorspelde dat Ambrosius Aurelianus en zijn broer Uther Pendragon met een invasiemacht de troon van Groot-Brittannië zouden terugnemen. Daarnaast had hij Vortigern al eerder gewaarschuwd dat er twee doden in het verschiet lagen: één gedood door Aurelianus en de ander door de Anglo-Saksen. Merlijn vertelde Aurelianus over een stenencirkel op de berg Mount Killaraus in Ierland die was gebouwd door uit Afrika afkomstige reuzen, vandaar ook de naam de ´Giants´ Dance´, of in het Nederlands de ´Dans der Reuzen´. Aurelius stuurde Merlijn samen met Pendragon en zijn leger van 15.000 ridders naar de Giants´ Dance om de steencirkel te stelen. Er werd natuurlijk gevochten, want de Ieren wilden logischerwijs de steencirkel niet afgeven. Maar uiteindelijk kregen Pendragon´s ridders het toch voor elkaar om de Ieren te verslaan en de berg over te nemen.

De ridders probeerden met man en macht de enorme rotsen met touwen te verplaatsen, maar ze waren veel te zwaar. Toen nam Merlijn de leiding over. Hij liet de ridders zien hoe ze machines en motoren konden bouwen die de stenen van de grond konden halen, naar de schepen konden vervoeren en veilig aan boord konden plaatsen. Toen alle stenen eenmaal waren ingeladen vertrok de vloot weer terug naar Groot-Brittannië en werd de steencirkel herbouwd in de buurt van Amesbury, waar het huidige Stonehenge staat. Volgens het verhaal van Van Monmouth zijn later Ambrosius Aurelianus, Uther Pendragon en Constantijn III van Rome allemaal begraven in de Giants´ Ring van Stonehenge.

Onzin?

Voor grote delen van Noordwest-Europa, inclusief de Britse eilanden, zijn de vroege middeleeuwen een relatief groot gat in de geschiedschrijving. Er zijn maar weinig geschreven bronnen uit die tijd overgebleven. Zoals al eerder gezegd, het verhaal van Geoffrey van Monmouth wordt niet bepaald gezien als waarheidsgetrouw, maar veel legendes bezitten een kern van waarheid. Het zou dus wel goed kunnen dat de verhalen die door Van Monmouth zijn opgeschreven, hun basis vinden in de werkelijkheid.

Dat wil niet zeggen dat de de geschiedenis van Stonehenge zoals die nu bekend is, volledig de prullenbak in moet. Dat de stenen zo rond het jaar 2300 voor Christus op de Salisbury Plain zijn neergezet, is niet onvergeworpen. Maar wel is bekend dat het Stonehenge van nu, meerdere bouwfases heeft gehad. En daarmee lijkt theorie dat de steencirkel van Stonehenge ooit op een andere plek heeft gestaan dan nu, door de nieuwe vondst van de archeologen van de University College in Londen helemaal niet zo gek meer. Natuurlijk zijn er de grote verschillen met de werkelijkheid, zoals het feit dat de stenen waarschijnlijk uit Wales komen en niet uit Ierland. Maar zoals onderzoeker Pearson het verwoordde, misschien is Waun Mawn wel wat Van Monmouth de ´Dans der Reuzen´ noemde.