Herkomst van de term ‘eenheidsworst’

Als iets zo veel op al het andere lijkt dat het nauwelijks te onderscheiden is, wordt het vaak smalend als ‘eenheidsworst’ omschreven. Een ‘eenheidsworst’ is dus vaak meer van hetzelfde. Maar waar komt die term vandaan? En wat heeft het met worst te maken?

Eenheidsworst en de Eerste Wereldoorlog

De term eenheidsworst stamt uit de laatste jaren van de Eerste Wereldoorlog. Normaal bestaat worst uit gemalen vlees, met kruiden en specerijen die in een stuk dierlijke darm geperst is. Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog was op veel plekken in Europa grote voedselschaarste ontstaan. Om toch aan de vraag naar vlees te kunnen voldoen, werd de ‘eenheidsworst’ gemaakt.

Vlees, een relatief luxeproduct, werd door veel overheden op rantsoen gesteld. Om toch nog de worsten te kunnen vullen, gooiden slagers allerlei soorten (rest)vlees bij elkaar in de gehaktmolen, om zodoende toch nog worsten van redelijk formaat te kunnen maken.

Duitse eenheidsworst

De eenheidsworst wordt in Nederland voor het eerst vermeld in 1916, in de Telegraaf, in een reportage over de oplossingen die de Duitsers verzonnen om de steeds groter wordende voedseltekorten op te lossen. Toen was de eenheidsworst nog een curiositeit in de ogen van de Nederlanders, maar twee jaar later moesten de Nederlanders zelf aan de eenheidsworst. De voedseltekorten waren hier inmiddels ook behoorlijk opgelopen. Voedsel ging op de bon, en op de bon kon je geen ‘gewoon’ vlees meer kopen bij de slager, maar alleen nog maar ‘eenheidsworst’ naar Duits voorbeeld. De prijs van de worst werd door minister Posthuma vastgesteld op 25 cent.

De samenstelling van de eenheidsworsten

Formeel bestond de eenheidsworst uit een vaste hoeveelheid varkensvlees en een vaste hoeveelheid rundvlees. Onder druk van de schaarste werden er vaak nog veel meer andere spullen aan toegevoegd. In de worst werden ook veel zout, kruiden en suiker verwerkt. Daardoor had de worst smaak, maar door de toevoeging van veel andere spullen, werd de worst ook voller. Van tachtig kilo vlees kon met alle andere ingrediënten erbij bijna honderd kilo worst gemaakt worden. Een handige bezuiniging in tijden van schaarste.

Andere eenheidsproducten

De eenheidsworst was niet het enige ‘eenheidsproduct’ dat in de laatste fase van de oorlog op de Nederlandse markt verscheen. Door tekorten aan graan ging ook het brood op de bon en werd er eenheidsbrood gebakken. Iets dat tot felle protesten leidde. In kranten verschenen veel spotprenten over de eenheidsproducten en minister Posthuma zelf kreeg talloze dreigementen. Men zag zijn maatregelen vooral als manieren om de Nederlanders arm en stil, en de handelaren rijk en tevreden te houden. Van de eenheidsproducten die door Posthuma ten behoeve van de voedseldistributie werden bedacht, werd over de eenheidsworst nog het minst geklaagd.