13 januari jarig: Marinus van der Lubbe

Hij werd al op jonge leeftijd arbeidsongeschikt, met als gevolg dat hij betrokken raakte bij de politiek en zich aansloot bij de Nederlandse communisten. Mede vanwege die overtuiging zou hij later verantwoordelijk worden gehouden voor één van de meest iconische gebeurtenissen in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog: de brandstichting in de Rijksdag in 1933. Marinus van der Lubbe werd geboren op 13 januari 1909.

Marinus van der Lubbe werd geboren op 13 januari 1909 te Leiden. Hij was de jongste zoon van de handelaar Franciscus Cornelis van der Lubbe en het dienstmeisje Petronella van Haandel. Het alcoholisme van zijn vader veroorzaakte veel problemen in het gezin en na verloop van tijd besloot Franciscus het gezin dan ook in de steek te laten. Na de dood van zijn moeder in 1921 trok de twaalfjarige Marinus vervolgens in bij zijn halfzus Annie in Oegstgeest. Daar vond hij al snel werk als metselaar, maar toen hij zestien jaar oud was kreeg hij bij een ongeluk op de werkplaats kalk in zijn ogen. Van der Lubbe onderging vervolgens meerdere oogoperaties, maar zijn zichtvermogen bleek onherstelbaar beschadigd. Hij werd hierdoor arbeidsongeschikt verklaard en moest voortaan rondkomen van een uitkering van fl. 7,44 per maand. Het was rond deze tijd dat Van der Lubbe naar Leiden verhuisde en steeds meer betrokken raakte bij de politiek in het algemeen, en bij het lot van de arbeiders in het bijzonder.

Van der Lubbe wordt communist

Zo besloot hij lid te worden van de Communistische Jeugdbond (CJB) en werd hij meerdere malen opgepakt wegens betrokkenheid bij politieke demonstraties en rellen. In 1931 reisde Van der Lubbe af naar de Sovjet-Unie om te kijken hoe een communistische samenleving eruit zag, maar hij kwam niet verder dan Polen. Twee jaar later besloot hij een nieuwe reis te maken, ditmaal naar de Duitse hoofdstad Berlijn. Daar werd hij op 27 februari 1933 opgepakt door de nazi’s op beschuldiging van het aansteken van de brand in de Rijksdag.

Van der Lubbe ter dood veroordeeld

Marinus van der Lubbe werd als enige verdachte schuldig bevonden aan deze ‘terreurdaad’ en ter dood veroordeeld. Op 10 januari 1934 kwam er een einde aan het leven van de jonge communist met een onthoofding door middel van een valbijl. Tot op de dag van vandaag bestaat er echter discussie over de vraag of Van der Lubbe alleen heeft gehandeld en of hij überhaupt wel schuldig was. Zo bestaan er theorieën die stellen dat Russische communisten of de nazi’s zelf verantwoordelijk waren voor de brandstichting.

Naar de werkelijke toedracht wordt nog altijd onderzoek gedaan. In februari 2023 maakte het Duitse weekblad Der Spiegel bekend dat het lichaam van Van der Lubbe in Leipzig opgegraven is. Een team van patholoog-anatomen wilde onderzoek doen naar het lichaam, onder meer om te kijken of er resten van gifstoffen in het lichaam aanwezig zijn. Volgens rechtbankverslagen en ooggetuigen was Van der Lubbe tijdens de rechtszitting er zeer slecht aan toe en zou het erop hebben geleken dat hij gedrogeerd was. In juni 2023 werd bekend dat er geen bewijs werd gevonden voor het verhaal dat Van der Lubbe gedrogeerd was. Toch is het nog steeds mogelijk dat Van der Lubbe onder invloed was van drugs tijdens het proces, maar het is moeilijk na 89 jaar dergelijk wetenschappelijk bewijs te leveren, aldus de onderzoekers.

Ook is de mythe, dat Van der Lubbe extra diep begraven zou zijn zodat hij niet zou worden opgegraven, ontkracht door de onderzoekers. Zijn resten lagen echter op twee meter diepte, wat een gangbare diepte is om iemand te begraven.

Verklaringen die Van der Lubbe vrijpleiten

Als Van der Lubbe inderdaad gedrogeerd was, zou zijn bekentenis en het vonnis, waar al aan getwijfeld wordt, nog verder op losse schroeven komen te staan. In 2019 dook in een archief in Hannover een document op waarin een lid van de SA verklaarde dat Van der Lubbe onmogelijk de grote brand in zijn eentje veroorzaakt kon hebben. Het document dat is opgetekend in opdracht van SA-lid Lennings bevat aanwijzingen en verklaringen dat de brand volgens deskundigen al zou woeden op het moment dat Van der Lubbe bij de Rijksdag aankwam. Ook wordt eraan getwijfeld of de grote brand überhaupt wel door een persoon gesticht kan zijn.

Lennings zelf werd voor zijn verklaring door de SA berispt en moest de wijk nemen naar Tsjechoslowakije. In 1955 liet hij zijn verklaring waarin hij Van der Lubbe vrijpleitte vastleggen bij een notaris, lang gebeurde er weinig mee. Wel werd het vonnis dat tegen Van der Lubbe is uitgesproken in de jaren 90 al nietig verklaard. Op zijn graf in Leipzig staat een monument.