De groene tuinstad van Ebenezer Howard

De kloof tussen stad en platteland in Nederland wordt alsmaar groter. Grote steden blijven groeien, terwijl veel middelgrote steden en dorpen krimpen. Ondernemersverenigingen in Nederland willen meer profiteren van deze verstedelijking, door snelle verbindingen te leggen tussen steden en dorpen. Op deze manier kunnen de geneugten van zowel stad als land makkelijk gecombineerd worden. Het idee om stad en dorp te combineren is niet nieuw, vlak na de rappe verstedelijking eind 19e eeuw ontwikkelde de stedenbouwkundige Ebenezer Howard een revolutionair model voor stedelijke ontwikkeling: de tuinstad.

Verstedelijking 19e eeuw

De Industriële Revolutie ging vanaf eind 18e eeuw gepaard met een enorme trek naar de stad. Arbeiders verhuisden naar de stad om zo dicht bij de fabrieken te kunnen wonen en steden groeiden uit hun voegen. Door deze razendsnelle groei was er geen tijd voor ordelijke stedelijke planning en arbeidersbuitenwijken raakten vervuild en overbevolkt. De zogenaamde industriële-proletariërs leefden soms zelfs in krotten en de hygiënische leefomstandigheden waren erbarmelijk waardoor ziektes vrij spel hadden.

De idealist Ebenezer Howard

In de loop van de 19e eeuw ontstonden er verschillende kritische geluiden tegen de vervuilde stad. Ook de Britse Ebenezer Howard werd geraakt door de erbarmelijke leefomstandigheden van stedelijke arbeiders. In 1898 publiceerde hij zijn boek To-morrow: a Peaceful Path to Real Reform, waarin hij zijn revolutionaire model voor stedelijke ontwikkeling uiteen zette: de tuinstad waarin al het goede van stad en platteland samenkwam. Met de utopische tuinstad wilde Howard een einde maken aan de onbevredigende keuze tussen het leven in een cultureel geïsoleerde landelijke omgeving en de drukke stad zonder natuurlijk schoon. Howard zag stad en platteland als twee magneten die elkaar in het verleden hadden afgestoten, maar in zijn model verenigd werden in één ‘tuinstad-magneet’. Want "human society and the beauty of nature are meant to be enjoyed together’’, aldus Howard.

Ontwerp van de tuinstad

Howards ontwerp voor de tuinstad bestond uit een reeks aan elkaar geschakelde zelfvoorzienende en autonome steden. Ieder van deze steden zou plaats bieden aan 32.000 inwoners op een oppervlakte van 2400 hectare. De tuinsteden waren ruim opgezet in een concentrisch patroon met veel groen, open ruimtes, parken en zes radiale boulevards. De tuinstad was ontworpen om zelfvoorzienend te zijn en als het maximale aantal inwoners van 32.000 bereikt werd, zou er een andere tuinstad nabij ontwikkeld worden. De tuinsteden onderling werden goed verbonden met wegen en spoorlijnen. In Howards ontwerp waren de tuinsteden geen private projecten, maar eigendom van de gemeente waarbij ‘’men of probity’’ garant zouden staan voor de investering. De tuinsteden waren bedoeld om de samenleving te verbeteren en niet voor het persoonlijk gewin van de investeerders.

Concrete idealen

Hoewel het eerste hoofdstuk van Howards boek leest als een utopie, is de rest van het boek opgezet als een business plan met als doel om concrete investeerders te trekken. Toen in 1902 de tweede editie van zijn boek, met de titel Garden Cities of To-morrow, een groot succes werd kreeg Howard steun om zijn plannen te realiseren. Om echt over te gaan tot de bouw van het eerste tuindorp moesten er financiële middelen gevonden worden om land aan te kopen. Al snel vond Howard investeerders die bereid waren om met hem in zee te gaan. Howard moest wel enkele concessies doen in zijn ontwerp om zijn investeerders tevreden te houden.

Advertentie voor Welwyn Garden City

Letchworth: de eerste tuinstad

In 1904 werd de eerste tuinstad, Letchworth, gebouwd op 55 kilometer afstand van Londen. Letchworth werd opgezet met de idealen van Howard in het achterhoofd, de arbeidersklasse verdiende betere en betaalbare huisvesting. Door de architecten van Letchworth werd het symmetrische ontwerp van Howard achterwege gelaten, in plaats daarvan kreeg de stad een meer organische opzet. Toen Letchworth eenmaal voltooid was trok het langzaam maar zeker meer bewoners aan. Na het bescheiden succes van Letchworth kocht Howard nog een stuk grond aan in Welwyn om een tweede tuinstad te stichten in 1919. In Engeland werden de tuinsteden nooit een groot succes, mede doordat de overheid niet bereid was om te investeren. In Amerika sloegen de ontwerpen van Howard wel aan en dit resulteerde in vele tuinsteden zoals Garden City in New York en Chatham Village in Pittsburgh. Ook werd het model van Howard in het begin van de 20e eeuw veel toegepast als tuindorp of tuinwijk aan de rand van een bestaande stad. Hiernaast zorgde de Garden City Association, opgericht in 1899, van Howard voor de hoognodige aandacht voor stedelijke planning.