De ontwikkeling van anticonceptie: van kruidenbrouwsels tot de mannenpil

Anticonceptie is niet alleen iets van deze tijd, al eeuwenlang proberen mensen manieren te vinden om zwangerschappen te voorkomen. De komst van de pil in de jaren zestig is voor vrouwen een belangrijke stap in keuzevrijheid geweest. Maar hormonale anticonceptie is tegenwoordig vaak negatief in het nieuws. Er komen steeds meer natuurlijke alternatieven bij. Hoe heeft anticonceptie zich door de eeuwen heen ontwikkeld?

In het oude Egypte dachten ze al na over geboorteregeling, maar door het gebrek aan kennis over de werking van voortplanting, was het niet goed mogelijk om deze rechtstreeks te beïnvloeden. De Egyptenaren gebruikten een brouwsel van honing en açai, dat een zaaddodende werking had. Inheemse volken maakten weer een ander brouwsel om de vruchtbaarheid te beperken, bestaande uit thee en een extract van gedroogde beverballen. De oude Grieken gebruikten zelfs een spons met olijfolie die vrouwen in de vagina plaatsten als bescherming tegen het zaad. Andere voorbeelden van anticonceptie uit de Oudheid waren een holle pijp en een stevig stuk papier met een draad die beide in de baarmoederholte werden ingebracht. Al deze methoden waren echter niet zo betrouwbaar.

Vrouwonvriendelijke methodes en het eerste condoom

In de middeleeuwen was er weer een hele andere, niet bepaald vrouwvriendelijke manier om zwangerschap te voorkomen. Als ridders ten strijde trokken, kregen hun vrouwen een metalen kuisheidsgordel om, zodat de seksuele omgang met andere mannen onmogelijk was. De enige die de gordel weer kon openen, was namelijk de ridder zelf.

Ook het condoom gaat al ver terug in de tijd. Het beschermende hoesje duikt voor het eerst op in de zestiende eeuw, voornamelijk om geslachtsziektes te voorkomen. Fresco’s uit het oude Egypte vertellen ons echter dat er daar ook al mannen rondliepen die dit hoesje droegen. Eerst gemaakt van linnen en later van schapen- of varkensdarm. Het huidige model van rubber doet pas vele eeuwen later zijn intrede.

Dat vrouwen wereldwijd zwangerschappen probeerden af te breken om wanhopige redenen, werd pijnlijk duidelijk tijdens de slavernij in Suriname. Tot slaaf gemaakte vrouwen werkten daar in suikerrietplantages. Deze vrouwen wilden geen kinderen, omdat ze niet wilden dat hun kinderen hetzelfde lot moesten ondergaan. De vrouwen wisten precies welke kruiden en planten ze moesten gebruiken om een zwangerschap af te breken, zoals de zaden van een zogenaamde pauwenbloem. Maar ook deze vorm van anticonceptie was niet erg betrouwbaar.

Keuzevrijheid voor vrouwen

In Europa heerste er al vanaf de late oudheid, vooral door de verspreiding van het christendom, het beeld dat seks alleen binnen het huwelijk plaats mocht vinden. De zwangerschap is een belangrijk onderdeel van het leven, daar mocht je je als sterveling niet mee bemoeien. Alle vormen van geboortebeperking waren in strijd met Gods woord. Voordat de pil of andere anticonceptie haar intrede kon maken, moest eerst de maatschappelijke moraal veranderen. Deze verandering begon verrassend genoeg met een man. In 1803 publiceerde econoom Thomas Malthus een essay waarin hij schreef dat geboortebeperking dé manier is om welvaart voor iedereen te bereiken. De reden hiervoor was dat de bevolking en de voedselproductie niet gelijk groeiden, waardoor er voedseltekort kon ontstaan en de kindersterfte toe zou nemen. De motivatie voor anticonceptie had dus vooral een economisch doel. Door Malthus’ essay werd geboortebeperking als invloed op de welvaart een onderwerp van maatschappelijke discussie.

Ook Aletta Jacobs, de eerste vrouwelijke arts in Nederland, heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van anticonceptie. Zij zag in haar praktijk dagelijks uitgeputte vrouwen, vooral van de lagere klassen, die kind na kind baarden. Dit moet anders, dacht Jacobs. In 1882 introduceerde ze in Nederland het pessarium, een flexibel kapje van rubber of siliconen dat in de vagina wordt ingebracht, zodat de zaadcellen er niet door konden. De vrouwen uit haar praktijk waren haar eeuwig dankbaar, eindelijk hoefden ze niet meer aan de lopende band kinderen te baren. Het pessarium bleef tot de komst van de pil het meest betrouwbare anticonceptiemiddel.

Het heeft een tijd geduurd voordat er iets anders kwam: In 1962 kwam in Nederland de pil op de markt. Het betekende eindelijk meer keuzevrijheid voor vrouwen. Ze konden hun menstruatie uitstellen en zwangerschappen plannen. De pil is het meest populaire voorbehoedsmiddel ter wereld, maar steeds meer vrouwen gebruiken een alternatieve vorm van anticonceptie die met minder hormonen dezelfde veiligheid kan garanderen als de pil. Bijvoorbeeld het spiraaltje, de vaginale ring, anticonceptie staafje en het vrouwencondoom.

Natuurlijke alternatieven

Hormonale anticonceptie is de laatste tijd steeds vaker negatief in het nieuws. De lange lijst met bijwerkingen, zoals vermoeidheid, hoofdpijn en sneller emotioneel worden, klinkt voor veel vrouwen niet echt als muziek in de oren. De afgelopen jaren komen er steeds meer natuurlijke alternatieven op de markt. Geen hormonen en dus ook geen bijwerkingen. Je kunt je eisprong, dus je meest vruchtbare dagen, namelijk voorspellen op basis van je lichaamstemperatuur, deze stijgt namelijk een beetje na de eisprong. Als je dus elke dag je lichaamstemperatuur meet en opschrijft, kun je achteraf zien wanneer je eisprong was en zo op je meest vruchtbare dagen geen seks hebben of een condoom gebruiken. De temperatuurmethode is echter niet heel betrouwbaar. Als je je niet lekker voelt, last hebt van stress of weinig slaap hebt gehad, kan dit invloed hebben op je temperatuur. Ook moet je een hele regelmatige menstruatiecyclus hebben als je wilt zien wanneer je eisprong is.

Nadat er eeuwenlang, met uitzondering van het condoom, alleen maar anticonceptiemiddelen voor een vrouw zijn ontwikkeld, wordt er al jaren gespeculeerd over een zogenaamde mannenpil. Deze pil, hormoonvrij en zonder bijwerkingen, zou ervoor moeten zorgen dat de zwemfunctie van de spermacellen tijdelijk stopt. Op dit moment zit de mannenpil nog in de experimentele fase, maar de bereidheid om het anticonceptiemiddel daadwerkelijk te gebruiken, neemt toe. Meer dan de helft van de mannen wil deze pil wel slikken als hij op de markt komt.