De Oriënt van de 19e-eeuwse kunstenaar

Hoe zag het Westen zichzelf en het Oosten? Edward Said schreef hier in 1978 het boek Oriëntalism over. Hierin beschrijft Said hoe het westerse beeld van de Oriënt gecreëerd is. Het Westen zag zichzelf vaak als tegenhanger van het Oosten: het Westen was rationeel, mannelijk en democratisch, terwijl het Oosten vrouwelijk en irrationeel was. Hoe portretteerden 19e-eeuwse kunstenaars deze stereotypen?

1. Het exotische en antieke Oosten

Het Oosten werd door de 19e-eeuwse westerling gezien als een exotische, mysterieuze en ‘antieke’ plek. De bekende opera Aida, van Giuseppe Verdi, die in 1871 in Caïro in première ging, is hier volgens Said een goed voorbeeld van. Deze opera bevestigt volgens Said het beeld van de Oriënt als een exotische, verre een antieke plek waar de macht van ‘tegenhanger’ Europa geuit kan worden. Een ‘georiëntaliseerd’ Egypte wordt in de opera afgebeeld: niet een Egypte dat erg goed overeenstemt met de werkelijkheid. Egypte als een exotisch land is het resultaat. Priesteressen, exotische dansers en danseressen en ‘traditionele’ of 'inheemse' culturen: ze komen er allemaal in voor.

2 Het sensuele Oosten

Oriëntaalse vrouwen werden vaak afgebeeld als sensueel en exotisch. Volgens Said was het vrij gebruikelijk voor westerlingen om Oosterse vrouwen het onderwerp te maken van ‘exotische’ gebruiken. 19e-eeuwse kunstenaars beeldden vaak dansende vrouwen, slaven en harems af. Ook het schilderij ‘Women of Algiers’ van Eugène Delacroix uit 1834 wordt gezien als een voorbeeld hiervan. Het Oosten werd volgens Peter Delput door kunstschilders, waaronder Delacroix, afgebeeld als erotisch en kleurrijk. De seksuele associaties en de afbeelding van opium zorgden voor opschudding toen het schilderij in 1834 werd tentoongesteld in Parijs.

3. Het onbekwame en kinderlijke Oosten

Zoo is de Moeski. Van alles is er te krijgen,
daarom komt er ook van alles. En misschien is dit
het alleraardigste, dat deze schijnbaar ordelooze chaos
van twee en viervoetige wezens zelf een
orde bewaart,die ons, westerlingen, verbaast !
De Oriënt werd bovendien vaak afgebeeld als tegenhanger van het rationele en democratische Westen: als irrationeel en niet in staat tot zelfbestuur. Volgens Said stelden veel schrijvers uit de negentiende eeuw de Oriënt voor als een achtergestelde plek die westerse aandacht nodig had. Dit is ook goed te zien in ‘Mohammed-Christus. Vier schetsen van eene reis in het Oosten’ van J.Th. Visser uit 1896. Volgens Kelly Keasberry schetst Visser een beeld van de ‘vreemdeling’ waaruit duidelijk wordt dat Visser zijn westerse achtergrond als superieur stelt tegenover de ‘schijnbaar ordelooze chaos van tweevoetige wezens’.