De uitvinding van de röntgenstraling in 1895
Sommige uitvindingen zijn zo verbazingwekkend en ogenschijnlijk futuristisch dat ze direct allerlei fantastische toekomstbeelden opwekken. De uitvinding van de röntgenstraling in 1895 was er zo één. Toen het grote publiek hoorde van de mogelijkheid om door een levend mensenlichaam heen te kijken, sloeg de fantasie op hol en werd dromerig nagedacht over ‘het jaar 2000’ en wat er dan allemaal mogelijk zou kunnen zijn.
De uitvinder
Wilhelm Conrad Röntgen (1845-1923) was een Duits-Nederlands werktuigbouwkundig ingenieur en natuurkundige. Hij specialiseerde zich aanvankelijk in gassen, maar ging in zijn latere carrière experimenteren met ‘kathodestraling’: stralen van elektronen die zich ontladen in een vacuümbuis die van binnen onder hoogspanning staat.
Fotografische vlekken
Tijdens één van die experimenten gebeurde op 8 november 1895 iets vreemds. In zijn experimenteerruimte had Röntgen een scherm opgesteld dat bewerkt was met de stof bariumplatinocyanide. Die stof gebruikte men om ultraviolet licht waar te nemen. Toen hij zijn met zwart papier omhulde kathodestraalbuis op het scherm richtte, lichtte het op. Dat zou volgens de natuurkundige kennis van die tijd onmogelijk moeten zijn. Röntgen besefte direct dat het verschijnsel niet afkomstig was van de kathodestralen, maar van een andere, onzichtbare straling.
Tijdens latere experimenten ontdekte hij dat de die straling ook donkere vlekken achterliet op fotografische platen, en dat voorwerpen met grotere dichtheid die tussen de buis en het scherm werden gehouden donkerder vlekken achterlieten dan objecten met een mindere dichtheid.
Hand en trouwring
Dat bracht Röntgen op een nieuw idee. Hij vroeg zijn vrouw Anna Bertha om haar hand tussen de buis en de fotografische plaat te houden. Op de plaat die hij daarna ontwikkelde, was het skelet van haar hand en haar trouwring duidelijk te zien. Bij die aanblik riep Anna Bertha verschrikt uit: ‘Ik heb mijn overlijden gezien!’
De foto van Anna’s hand was de eerste röntgenfoto, maar Röntgen wilde absoluut niet dat de straling naar hem vernoemd zou worden, en dus noemde hij zijn uitvinding ‘X-stralen’. Hoewel in het Nederlands zijn naam wel aan de straling is verbonden, heet de techniek in het Engels nog altijd ‘X-ray’.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Medische revolutie
De spectaculaire ontdekking van de röntgenstraling betekende een revolutie in de medische wetenschappen: artsen konden voortaan in het lichaam van patiënten kijken zonder te hoeven opereren. Omdat de werking van de straling duidelijk was, duurde het niet lang voordat er een bruikbaar apparaat gebouwd werd. Röntgen besloot er geen patent op aan te vragen, omdat hij wilde dat iedere arts of onderzoeker vrij gebruik kon maken van de uitvinding.
Wonderlijk doktersbezoek
Voor de patiënten was een bezoekje aan het ‘doorlichtingslaboratorium’ een raadselachtig vertoon. De apparaten zagen er vreemd uit en werkten volgens principes die niet makkelijk te begrijpen waren. Tijdens het nemen van de foto, dat toen nog anderhalf uur duurde, kwamen licht, gas, vonken en knetterende geluiden uit het apparaat.
Risico’s
Bovendien werden patiënten aan 1500 keer meer straling blootgesteld dan tegenwoordig. Dat was niet zonder gevaar. Het gebeurde regelmatig dat patiënten brandwonden, haaruitval of oogaandoeningen overhielden aan het röntgenonderzoek. Ook de artsen en het bedienend personeel werden niet gespaard: sommigen moesten hun handen uiteindelijk laten amputeren of stierven aan kanker. Röntgen zelf was wel op de hoogte van de schadelijke werking van de straling, en beschermde zich met lood, maar later werd er nonchalanter mee omgesprongen.
Futurisme
De voor velen onbegrijpelijke, maar eveneens tot de verbeelding sprekende uitvinding werd al snel een belangrijke spil in de meeste wilde toekomstvisies die aan het einde van de 19e eeuw opkwamen. De afbeelding ‘Verbeterde Rötgenstralen in het jaar 2000’ laat bijvoorbeeld zien hoe men de toepassing ervan in de toekomst voorstelde: de politie zou met behulp van röntgenstralen door muren heen kunnen kijken om zo boeven op te sporen. Hoewel dat niet letterlijk is uitgekomen, komt de voorspelling toch aardig in buurt van de tegenwoordig gangbare praktijk.
Bronnen:
- P. Blom, De duizelingwekkende jaren: Europa 1900 – 1914 (Amsterdam 2011).
- Rond 1900, ‘Uitvinding röntgenapparaat. De ontdekking van een wonderbaarlijk soort straling’
Afbeeldingen:
- ‘An early X-ray picture (radiograph) taken at a public lecture by Wilhelm Röntgen (1845–1923) of Albert von Kölliker's left hand’, 1896. [Public Domain via Wikimedia Commons]
- ‘Verbesserte Röntgenstrahlen im Jahre 2000’, beeld uit de serie ‘Deutschland im 21. Jahrhundert’, 1899. [Public Domain via Wikimedia Commons]
