De viering van de kruisverheffing
In het jaar 324 wordt, volgens de overgeleverde verhalen, het kruis waaraan Jezus stierf gevonden. Daarnaast wordt zijn grafkelder ontdekt. Op de plaats van de grafkelder wordt de basiliek van het Heilig Graf gebouwd in Jeruzalem. De basiliek wordt officieel ingewijd op 14 september 335. Ieder jaar vindt op 14 september een kerkwijdingsfeest plaats, waarbij het kruis van Jezus aan het volk wordt getoond.
De moeder van de Romeinse keizer Constantijn, Sint-Helena, maakte in 324 een pelgrimstocht naar Jeruzalem. Zij liet opgravingen uitvoeren, waarbij het kruis en de grafkelder van Jezus gevonden werden. In de kerkgeschiedenis valt te lezen dat er bij de opgraving door Sint-Helena drie kruizen werden gevonden. Niemand was in staat om het kruis van Jezus te onderscheiden van de kruizen van twee misdadigers. Één van de adellijke vrouwen uit de stad was op dat moment echter stervende. De bisschop van Jeruzalem liet nu één voor één de kruizen over haar heen leggen. De eerste twee kruizen hadden geen effect op haar. Bij het derde kruis sloeg zij haar ogen open en bleek weer gezond. Zo bleek dat het derde kruis het kruis van Jezus was.
Volgens de overlevering werd het kruis op dat moment hoog in de lucht geheven, zodat iedereen het kon zien. Met tranen van ontroering zong het aanwezige volk: 'God zij dank gebracht!' Het kruis werd door Sint-Helena gedeeld. Een deel bleef in Jeruzalem en twee andere delen schonk zij aan Constantinopel en Rome. Vanaf de tijd van de kruistochten ontstond er een onstuitbare verspreiding van de kruis-relieken en aansluitend werd het feest van de Kruisverheffing gevierd op de plaatsen waar de relieken terechtkwamen.
Het tonen van het kruis als teken van de verlossing door Jezus verspreidde zich over de gehele Christelijke kerk. De Katholieke kerk en een deel van de Orthodoxe kerk vieren de Kruisverheffing op 14 september. Een ander deel van de Orthodoxe kerk viert de Kruisverheffing in lijn met de juliaanse kalender op 27 september. Op de dag van het feest wordt er gevast. Aansluitend op het feest van de Kruisverheffing, op 15 september, is de gedachtenis aan het lijden van Maria.
