Dictatoriale dwaas van Turkmenistan

Absolute macht doet soms rare dingen met mensen. Zo ook met Saparmurat Niyazov, de dictator van Turkmenistan. Hij bedacht een compleet nieuwe kalender, gaf alle dagen van de week andere namen en liet de maand april vernoemen naar zijn moeder, Gurbansoltan. Op zijn zachtst gezegd opmerkelijk, maar nog veel opmerkelijker was dat deze beslissingen nog behoorden tot de minst vreemde uit zijn doldwaze regeerperiode, die niet voor niets bekend stond als de ‘heerschappij van krankzinnigheid’.

Op 21 december 1985 werd Saparmurat Atayevich Niyazov aangesteld als leider van de Communistische Partij van Turkmenistan. Aanvankelijk was hij een trouwe volgeling van het Kremlin, maar na de mislukte Sovjet-coup van 1991 besloot hij zich steeds meer te distantiëren van de afbrokkelende Sovjet-Unie. Op 21 juni 1992 organiseerde Niyazov daarom de eerste ‘vrije verkiezingen’ van Turkmenistan, waarbij hij de enige kandidaat was. Na zijn grootse overwinning introduceerde hij vervolgens vrij snel een wetsvoorstel dat zijn vierjarige termijn verlengde tot maar liefst tien jaar. Volgens de officiële telling ging 99.9% van alle stemmers akkoord met de aanstelling van Niyazov tot ‘Leider van alle Turkmenen’.

Persoonlijkheidscultus

Op het moment dat Niyazov de leiding nam stond de Turkmeense economie er prima voor. Het land exporteerde ieder jaar tussen de 2 en 4 miljard dollar aan fossiele brandstoffen en was daarmee één van de rijkste voormalige Sovjetstaten. Niyazov maakte gebruik van deze gigantische olie- en gasgelden door al zijn onderdanen tien jaar lang gratis water, gas, elektriciteit en tafelzout te beloven, een maatregel die hem ongekend populair maakte onder het Turkmeense volk. Niemand zag dan ook enige noodzaak te protesteren toen Niyazov – die zichzelf liever ‘de Gouden Man’ of ‘Zijne voortreffelijkheid’ liet noemen – aankondigde dat hij ook van plan was enkele culturele aanpassingen te maken.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Alfabet en autobiografie

In een poging de herwonnen onafhankelijkheid van Turkmenistan te benadrukken introduceerde Niyazov de ‘Nationale Beweging van de Wedergeboorte’. Onderdeel daarvan was onder meer de vervanging van de bestaande Russische Cyrillische tekens door Niyazov’s eigen variant van het Latijnse alfabet. Het Turkmeense geschrift kende daardoor geen ‘q’ of ‘v’, maar wel dubbele tekens voor onder meer de ‘a’, ‘o’ en ‘z’. Nog belangrijker voor de culturele omslag was de introductie van de ‘Rohumna’, een door Niyazov geschreven autobiografie vol met morele lessen die voor alle Turkmenen moest dienen als ‘spiritueel kompas’. Imams kregen zelfs opdracht de Rohumna op gelijke waarde te schatten met de Koran. Volgens Niyazov had hij namelijk een persoonlijk gesprek gevoerd met God en hadden ze samen afgesproken dat iedereen die zijn autobiografie drie keer had gelezen automatisch in de hemel zou komen.

Heerschappij van de krankzinnigheid

Het vreemde culturele beleid van de ‘Gouden Man’ resulteerde in veel weerstand in religieuze gemeenschappen, maar een beetje protest deed Niyazov niet twijfelen aan zijn verlichte politieke besluitvorming. Sterker nog, de dictator werd er steeds bedrevener in zijn persoonlijke levensstijl en –opvattingen op te leggen aan alle Turkmenen. Toen Niyazov in 1997 wegens gezondheidsredenen moest stoppen met roken kreeg het hele land ook automatisch een openbaar rookverbod, want anders zou de dictator te vaak in de verleiding komen. En aangezien de Gouden Man een hekel had aan de ‘onaantrekkelijke geur’ van honden moesten alle baasjes in de hoofdstad Ashgabat ook per direct afscheid nemen van hun verbannen viervoeter.

Vreemde beleidsmaatregelen

Aangezien niemand het in zijn hoofd durfde te halen om Niyazov aan te spreken op zijn vreemde beleidsmaatregelen, werden zijn decreten met de jaren gekker. In 2001 besloot hij de opera, het ballet en het circus af te schaffen omdat deze vormen van vermaak ‘uitermate on-Turkmeens’ waren. Enige tijd later werd het voor alle nieuwslezers verboden om nog langer make-up te dragen, want Niyazov kreeg er steeds meer moeite mee om de mannelijke presentatoren te onderscheiden van de vrouwelijke. In 2004 stelde hij vervolgens een officiële wet op waarin stond dat geen enkele Turkmeense man nog langer een baard of lang haar mocht dragen, en een jaar later liet hij playbacken op publieke concerten strafbaar stellen.

Gezondheidszorg en bibliotheken

Al deze vreemde beslissingen vielen echter in het niets bij de krankzinnige decreten die Niyazov in 2005 bedacht. Allereerst gaf hij opdracht alle ziekenhuizen buiten Ashgabat te sluiten, want mensen die medische hulp nodig hadden moesten maar naar de hoofdstad komen. Niet veel later gingen ook alle niet-hoofdstedelijke bibliotheken dicht, want de enige twee boeken die een goede Turkmeen moest lezen waren de Koran en natuurlijk de Rohumna. Niyazov ging echter pas echt te ver in januari 2006, toen hij besloot de pensioenen van de helft van alle Turkmeense ouderen te verminderen of zelfs volledig in te trekken. Volgens buitenlandse verslaggevers resulteerde deze maatregel in de dood van vele bejaarde Turkmenen, maar Niyazov deed deze berichten af als anti-Turkmeense propaganda.

Overlijden Niyazov

De Gouden Man had echter zelf ook niet het eeuwige leven, want op 21 december 2006 stierf Sapurmurat Niyazov aan de gevolgen van een hartaanval. Vrijwel direct na zijn overlijden werden veel van zijn maatregelen weer teruggedraaid, waaronder ook de vernoeming van de maand januari naar zichzelf en april naar zijn moeder. Op deze manier kwam er een einde aan de zestien jaar durende ‘heerschappij van de krankzinnigheid’.