-

Eten en drinken langs de Romeinse Limes

Het menu van de Romeinse soldaten langs de Rijn zag er anders uit dan dat van collega’s elders in het immense Romeinse Rijk. Met de import van producten uit hun eigen streek probeerden zij vast te houden aan oude gewoonten. Uit dat samenspel ontstond een nieuwe keuken.


Door Manon Henzen


Ongetwijfeld hadden zij zich er op verheugd: verse makrelen uit Spanje. Maar de Romeinse soldaten van het Tiende Legioen, die rond het begin van onze jaartelling op het Kopse Hof in Nijmegen waren gestationeerd, wachtte een onaangename verrassing. Want toen zij de twee-orige pot bij aankomst in het legerkamp openmaakten, bleken de vissen bedorven;  uit frustratie werden amfoor en inhoud onmiddellijk bij het afval gegooid.


Keukens, afvalplaatsen en latrines


Over de eet- en drinkgewoonten van de Romeinen is door de overlevering van kookgerei, literatuur en architectuur aardig wat bekend. Zo weten we van diverse sociale groepen hoe ze aten, waar ze aten en wanneer ze aten. Maar wat er op tafel stond, is moeilijker te achterhalen. Er is slechts één kookboek uit die tijd bekend en niet meer dan een handjevol afbeeldingen van gerechten. Omdat deze bronnen vooral uit Italië afkomstig zijn, is het nog moeilijker iets te zeggen over het menu in het huidige Nederland. Het is dan ook een geluk dat er af en toe wat werd weggegooid. Tussen de eerste eeuw voor en de derde eeuw na Christus liep langs de Rijn de noordgrens van het Romeinse rijk, de Limes. Op strategische plaatsen bevonden zich forten, met daaromheen dorpen of steden. Het is in deze plaatsen dat archeologische opgravingen iets aan het licht hebben gebracht over de maaltijden van zowel de burgerbevolking als soldaten, precies zoals op het Kopse Hof. Voormalige keukens, afvalplaatsen en latrines zijn de beste bronnen voor kennis over ingrediënten en gerechten.


Gefermenteerde vissen


Zo weten we uit de vondst van voedingsresten dat er veel granen en groenten van lokale afkomst werden gegeten, waaronder spelt, gierst, pastinaak en peulvruchten. Dat er tevens asperges op het menu stonden, is bekend door een ander type vondst: het heft van een mes in de vorm van een asperge. Wie dat kon betalen, had af en toe ook een stukje vlees op zijn bord liggen. In het gebied rondom de Limes aten de Romeinen vooral rund, omdat deze dieren in de regio werden gehouden. Niettemin hielden zij meer van varkensvlees, waarvan in enkele steden resten zijn gevonden. Daarnaast stond er soms wild op tafel. Maar daar bleef het niet bij. Zoals we hebben kunnen afleiden uit de anekdote van de Spaanse makreel, werd er ook voedsel geïmporteerd. Veel van de typisch Romeinse smaakmakers konden niet in deze koude streek worden vervaardigd en werden dus van elders aangevoerd. Het bekendste voorbeeld is de garum, een zoute saus van gefermenteerde vissen die aan veel gerechten werd toegevoegd. Hetzelfde geldt voor olijven, azijn, wijn, dadels, walnoten en rozijnen. Daardoor moet er een mengeling zijn ontstaan van de inheemse en Romeinse keuken.


Feestmaal


De pot met makreelgraten is niet het enige overblijfsel van de eetcultuur van de Romeinen, dat in Nijmegen is teruggevonden. Op datzelfde Kops Plateau hebben archeologen in een kuil de resten van een feestmaal aangetroffen: tientallen wijnkruiken, kookpotten en olielampjes met sporen van eten en drinken. De botten van negen eenden en drie varkens zijn inmiddels verdwenen, maar het servies is nu in Museum Het Valkhof in Nijmegen te bewonderen. Dichter bij een Romeinse maaltijd kun je tegenwoordig niet meer komen. Tenzij je er zelf één probeert te bereiden natuurlijk. De Romeinse Limes Zomer heeft in juli het thema eten en drinken. Kijk op www.romeinselimeszomer.nl voor alle smakelijke activiteiten. Meer weten over de Romeinse Limes? Neem dan een kijkje op www.romeinselimes.nl. Kookhistorica Manon Henzen richtte in 2012 historisch kookatelier eet!verleden op: kenniscentrum, winkel én kookruimte ineen. Haar voornaamste doel is oude smaken en smaakcombinaties opnieuw tot leven te wekken. Hiervoor stoft Manon receptenboeken af, struint langs binnen- en buitenlandse markten en experimenteert in haar atelier. Kijk op www.eetverleden.nl voor een kijkje in de keuken! ----------


Recept Uit De re coquinaria van Marcus Gavius Apicius. Zie ook: eetverleden.nl/eend-met-dadelsaus/ De brontekst: Een borrelglaasje olie, een borrelglaasje garum, een borrelglaasje honing, acht fijngewreven dadels, een kwart liter goede wijn, een beetje zetmeel. Voor 4 personen 4 eendenborstfilets 500 ml rode wijn 20 dadels 2 eetlepels olijfolie 3 eetlepels honing 2 eetlepels garum (vissaus) 1 theelepel zwarte peper Snijd de dadels in stukjes en week ze een nacht in rode wijn. Doe de dadels met de wijn in een pannetje en voeg de overige ingrediënten toe. Breng de saus aan de kook. Laat 15 minuutjes pruttelen en pureer het mengsel dan met de staafmixer. Wrijf de eendenborstfilets in met zwarte peper en bak ze rosé. Snijd de eend in dunne plakken en serveer met de dadelsaus.


 


Leestip:


De Romeinse LimesDe Romeinse Limes in Nederland.
Tijdschrift: Lampas. Tijdschrift voor classici 53 (2020) 2
Redactie: Stephan Mols en Rien Polak
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087048563
Winkelprijs: €15,–

Bestel De Romeinse Limes in Nederland


 

Partners: 

De wieg van de Zijderoute

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.

Meld je nu aan voor onze nieuwsbrief. 

Covers OA

Iedere maand meeslepende en prachtig geïllusteerde verhalen over de geschiedenis van Amsterdam.

Piet Hein

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.

GM 2 cover - nu in de winkel

Het tweede nummer van 2024 is verschenen. Koop dit nummer bij een kiosk of boekhandel bij jou in de buurt

Saga vikingen

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.