Geschiedenis van Prinsjesdag, de troonrede en de Ridderzaal

Prinsjesdag is al decennia lang een traditie in Nederland. Stadhouder en prins Willem V was de eerste die hiermee begon en sindsdien is het elk jaar een vast ritueel. De troonrede werd voor het eerst voorgelezen op 2 mei 1814.

Elke derde dinsdag van de maand september is het weer zo ver: Prinsjesdag. De koning leest de troonrede voor en noemt de regeringsplannen voor het komende jaar. In de troonrede wordt uiteengezet hoe Nederland ervoor staat en welke plannen de regering het komende jaar heeft. Tevens wordt de begroting ingediend.

Oorsprong Prinsjesdag

De naam Prinsjesdag stamt uit de tijd van stadhouder prins Willem V (1751-1795). Zijn verjaardag op 8 maart werd gevierd als Prinsjesdag. De naam bleef gehandhaafd ook na zijn regeerperiode. De troonrede werd voor het eerst voorgelezen op 2 mei 1814. Het koninkrijk der Nederlanden was ontstaan.

Troonrede

De eerste tien jaar had de koning vrij spel, maar vanaf 1825 begonnen de ministers zich met de inhoud van de troonrede te bemoeien. Toen Nederland in 1848 een parlementaire democratie werd, kregen de ministers nog meer in de pap te brokkelen en bepaalden zij grotendeels de inhoud van de troonrede. In de grondwet van 1848 kwam te staan dat de koning de troonrede op elke derde maandag van september zou houden. Maar dat was een probleem aangezien veel volksvertegenwoordigers al op zondag moesten gaan reizen om op tijd in Den Haag te kunnen zijn. Daar ging de zondagsrust. In 1887 werd daardoor besloten dat Prinsjesdag voortaan op de derde dinsdag zou worden gehouden. In die tijd werd de troonrede nog voorgelezen in de vergaderzaal van de Tweede Kamer. Pas in 1906 veranderde dat en werd hiervoor de Ridderzaal gebruikt.

Niet uitspreken troonrede

De troonrede hoeft niet altijd door leden van het koninklijk huis te worden voorgelezen. Volgens de grondwet mag het ook namens het staatshoofd worden verricht. Wilhelmina heeft tijdens haar bewind drie keer de troonrede niet uitgesproken. De eerste keer was in 1909 toen ze zwanger was van Juliana. Ze had al eerder een miskraam gehad en was daardoor uiterst voorzichtig. Juliana werd overigens pas in april geboren. Twee jaar later, in 1911, liet zij verstek gaan uit ergernis over het zwakke optreden van Tweede-Kamervoorzitter Van Bylandt. Zij wenste dat hij zich zou terugtrekken, wat hij niet deed.  Zodoende verscheen Wilhelmina zelf niet uit protest op Prinsjesdag. Na de Tweede Wereldoorlog, in 1947, had de koningin bronchitis en zodoende haar stem kwijt. ‘Hare Majesteit de Koningin was door ziekte verhinderd de Staten-Generaal te openen. De plechtigheid werd thans verricht door de minister-president.’ Het voorlezen van de troonreden liet zij daardoor wederom aan zich voorbij gaan.