Het Erfurter Latrine-incident: tientallen edelen verdrinken in een beerput

In juli 1184 werd een groot deel van de Duitse adel in één klap weggevaagd. Tijdens een bijeenkomst van hoge edelen in Erfurt stortte een vloer in, waardoor tientallen edelen verdronken in de lagergelegen beerput. 

In juli 1184 was het Duitse Erfurt in rep en roer. Koning Hendrik IV, de tweede zoon en de beoogd opvolger van de Heilig Roomse Keizer Frederik Barbarossa, bezocht de stad en met hem trok ook de ene na de andere vorst met zijn gevolg de stad binnen. Hendrik had de hoogste adel van het Duitse Rijk in Erfurt laten samenkomen om een einde te maken aan een slepend conflict tussen twee van zijn vorsten. De aartsbisschop van Mainz, Koenraad III, en landgraaf Lodewijk III waren al enkele jaren in een hoogoplopend conflict verwikkeld. Directe aanleiding hiervoor was de bouw van een kasteel door de aartsbisschop op een strategisch punt in een gebied dat ook door de landgraaf geclaimd werd. De onenigheid liep zo hoog op dat koning Hendrik zijn veldtocht naar Polen onderbrak om te bemiddelen in het conflict. 

Een drukke vergadering

Om te bemiddelen in het conflict, riep de koning een speciale vergadering, een Rijksdag, bijeen waarin de kwestie besproken zou worden. Zoals de naam al doet vermoeden, waren bij zo’n Rijksdag niet alleen de hoofdrolspelers in de besproken kwestie aanwezig, maar edelen uit het hele rijk, waardoor een groot en imposant gezelschap naar Erfurt trok om de vergadering bij te wonen. De vergadering werd gehouden in een zaal op de eerste verdieping van het kloostercomplex van de Erfurter Domkerk. Volgens sommige bronnen was de zaal zo vol dat die uit zijn voegen barstte. Letterlijk. 

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Terwijl de vergadering in volle gang was, trokken de koning en de aartsbisschop zich kort terug in een nis in de dikke stenen buitenmuur van het complex, om kort wat vertrouwelijke zaken door te nemen. Dat redde wellicht hun leven, want op dat moment sloeg het noodlot toe. 

Een gruwelijke dood in de beerput

Wat er precies gebeurde is niet helemaal duidelijk, maar één ding staat vast: de houten balken van de vloer begaven het en tientallen mannen stortten naar beneden. Een verdieping lager begaf de vloer het vervolgens ook en de ongelukkigen kwamen terecht in de holtes onder die vloer, in de beerput waarin alle latrines -de toiletten- van het kloostercomplex werden afgevoerd. Daar stierven tientallen leden van de elite van het Duitse rijk in de dikke laag uitwerpselen en afval.

Hoe veel mensen er in de zaal waren en hoe veel er van hen omkwamen, is niet helemaal duidelijk. Bronnen gaan uit van tientallen slachtoffers, al verschenen er in de decennia na de ramp documenten die vertellen dat er honderd mensen gestorven zouden zijn. Historici gaan er inmiddels van uit dat die documenten overdreven zijn en schatten dat er zo’n zestig mensen omkwamen. Volgens de Erfurter Kroniek kwamen zeven graven en ‘vele anderen van lagere stand’ om. 

Overlevenden 

Koning Hendrik en aartsbisschop Koenraad overleefden de ramp. Zij stonden niet op de houten vloer, maar in een nis bij een raam. Daar konden ze zich redden door zich vast te klampen aan de ijzeren spijlen voor het raam, tot ze uiteindelijk met een ladder werden gered. Ook landgraaf Lodewijk overleefde de ramp. Hij stond wel op de houten vloer, maar overleefde net als een aantal anderen de val in de beerput en kon, zij het met erg veel moeite, uit de smurrie en het puin gered worden. Na de ramp zou koning Hendrik vrijwel onmiddellijk Erfurt hebben verlaten, zonder zich nog te bekommeren om het conflict tussen aartsbisschop Koenraad en landgraaf Lodewijk.

Waarom lag er een grote beerput onder een vloer?

Het lijkt nogal raar, een grote beerput onder een vloer. Maar dat was in middeleeuwse kloosters niet geheel ongebruikelijk. Waar in veel kastelen het toilet, beter gezegd: het gemak, bestond uit een klein hokje dat aan de buitenkant van de kasteelmuren hing, waren de toiletten in veel kloosters inpandig én gemeenschappelijk. Meerdere toiletten in één ruimte kwamen uit in een grote put onder de vloer, die eens in de zoveel tijd leeggeschept werd.

Bronnen:

• Roberta J. Magnusson, Water Technology in the Middle Ages: Cities, Monasteries, and Waterworks after the Roman Empire
• Sciencetimes: Erfurt Latrine Disaster of 1184: The Deadly Toilet Accident That Killed European Nobles 
• The Forthweekly: Curio #1: The Erfurter Latrinensturz 
• Regesta Imperii: Regest RI IV,2,4 n. 2778