Geen afbeelding beschikbaar

Geschiedenis van de wc tot aan de plaszak

'Juffie, heppie een emmertje poep?’ In de Sprinters van de Nederlandse Spoorwegen (NS), die geen toilet hebben, kunnen reizigers in uiterste noodgevallen een plaszak gebruiken als de trein gestrand is. Een huis zonder wc of badkamer is tegenwoordig ondenkbaar in Nederland, maar minder dan een eeuw geleden werd de ontlasting nog met een wagen bij de huizen opgehaald.

De oudste toiletten stammen waarschijnlijk uit de tijd van de Minoërs ( 3500-1375 v.Chr. in het Oostelijk Middellandse Zeegebied). Bij archeologische vondsten werden in hun paleizen resten van rioleringen en toiletten teruggevonden. Veel van deze beschaving is echter verloren gegaan. Pas in de tijd van de Romeinen (750 v.Chr. - 476 n. Chr.) werd er weer een soortgelijk systeem in gebruik genomen.

Romeinen

In de tijd van de Romeinen werden de eerste openbare toiletten in gebruik genomen. Er was toen sprake van grootschalige urbanisatie. De dorpen groeiden uit tot steden en al die inwoners produceerden natuurlijk veel afval en ontlasting. Zodoende besloot het stadsbestuur van Rome om openbare toiletten te bouwen. In deze openbare ruimtes waren een aantal zittingen naast elkaar geplaatst boven een trog waar stromend water doorheen liep. Aan alles was gedacht en als voorloper van het wc-papier, werd een spons op een stok gebruikt waarmee het achterwerk kon worden schoon geveegd. De spons werd vervolgens in het stromende water afgespoeld en kon weer gebruikt worden door de volgende bezoeker. De toiletten werden gebouwd op de hoek van de straten. Naast hygiëne waren deze naast elkaar gelegen wc’s ook sociale ontmoetingsplaatsen.

Middeleeuwen

In de middeleeuwen (ca. 500-1500) kwam hier verandering in. Steden werden gebouwd zonder riolering en openbare toiletten zoals in de oudheid waren niet meer aan de orde van de dag. Mensen deden hun behoefte ‘als ze moesten’. De ene keer was dat in de vrije natuur of op een mesthoop, maar in de steden was dat meestal ‘gewoon’ op straat. Als de behoefte boven een emmer werd gedaan moest de inhoud ergens geloosd worden. Ook dat gebeurde dikwijls op straat. In de kastelen en kloosters werden er tegen het einde van de middeleeuwen grote beerputten gegraven, waar de uitwerpselen van de bewoners konden worden gedumpt. Tegenwoordig bieden deze beerputten een schot aan informatie voor archeologen over het voedsel dat mensen toentertijd aten en de ziektes waar zij aan leden. Ook werd urine opgeslagen in vaten en hier ontstond een ware handel in. Deze vaten werden verkocht aan kleermakers en leerlooiers die ammoniaoplossingen gebruikten om kwaliteitsproducten mee te vervaardigen.

Renaissance

In de renaissance (15e, 16e  en 17e eeuw) verschenen de eerste kakstoelen; stoelen met een gat erin waar een emmer onder stond. Deze stoelen werden in slaap- en woonkamers gezet. Maar deze stoel werd hoofdzakelijk gebruikt in de hogere kringen. Zo gebruikte konink Lodewijk XIV één van deze toiletten en voerde tijdens zijn ‘bezigheden’ een heel gesprek. Toch waren er in het paleis van Versailles nauwelijks wc’s te ontdekken. Voor het lagere hof personeel waren er latrines, dat was een ruimte waar meerdere personen tegelijk hun behoefte konden doen, net als bij de romeinen, bestaande uit een flinke plank met gaten waarop je gezamenlijk kon zitten en waar de poep in een goot, gat of sloot viel. Maar door de grote hoeveelheid hovelingen, was het een stinkende bedoeling. De duizenden hovelingen moesten creatief omgaan met de stank die het gebrek aan hygiëne met zich meebracht. Parfums en handschoenen waren dan ook een belangrijk onderdeel van het dagelijks ritueel.

Het moderne toilet

Het eerste bekende moderne toilet werd uitgevonden door John Harington, een hoveling van koningin Elizabeth van Engeland. Hij bedacht een kleppensysteem voor de wc, dat hij de ‘Ajax’ noemde. In de 18e eeuw volgden de uitvinders elkaar op en bedachten ze “stankvallen”, een klep om de uitwerpselen achter een klep te houden,  doortreksystemen en verbeteringen voor de afvoer van de ontlasting.  De vernieuwingen wonnen snel aan populariteit en de Britten begonnen op grote schaal riolen en waterleidingen aan te leggen. Al duurde de doorvoering van de uitvindingen bij het armere deel van de bevolking nog tot in de 20e eeuw. Aan Frankrijk en Nederland gingen de sanitaire uitvindingen tijdens het begin van de Industriële Revolutie voorbij.

Beerwagens

Zo bleef men in Nederland gebruik maken van een wisseltonnensysteem, waarbij men de behoefte deed boven een beerton die periodiek werd omgewisseld voor een leeg exemplaar door zogenaamde beerwagens. 'Juffie, heppie een emmertje poep?’, was dan ook een hele normale uitspraak in de 19e eeuw. Aangekondigd met geratel en gezang haalden deze wagens dagelijks de emmertjes poep op. De bewoners kwamen van twee hoog achter naar beneden gestommeld met hun emmertje poep. Het stadsbestuur hoefde zodoende geen geld uit te geven aan de aanleg van ondergrondse riolen. Vaak kwam het erop neer dat men nog gewoon de behoefte in een emmer deed, die men leeggooide in de dichtstbijzijnde gracht of beerput. Omdat de bevolking sterk groeide in de 19e eeuw werd de stank in de steden, met name in de zomer, steeds ondraaglijker. De bevolking groeide, de industrie kwam op en er ontstonden epidemieën. Pas toen er sprake was van cholera uitbraken in het land werd duidelijk dat de rioleringen toch wel echt moesten worden aangelegd.

WC in de trein

Met de komst van riolen en de waterleiding kregen mensen ook normale wc's en verdween de beerwagen langzaam van de straat. Na de Tweede Wereldoorlog hoorde je bijna nooit meer: 'Juffie, heppie een emmertje poep? In de 20e eeuw nam de welvaart toe en werd het langzaamaan ook voor het armere deel van de bevolking mogelijk om badkamers en toiletten te bouwen. Tegenwoordig is het bijna ondenkbaar voor mensen dat minder dan een eeuw gelden de beerwagen nog langs de huizen kwam en dat er geen sprake was van riolering zoals wij dat vandaag de dag kennen. Zelfs in de meeste treinen is er de mogelijkheid om naar de wc te gaan. Daar hadden ze een eeuw geleden niet van kunnen dromen.

Rubrieken: 

Landen: 

GM 2 cover - nu in de winkel

Het tweede nummer van 2024 is verschenen. Koop dit nummer bij een kiosk of boekhandel bij jou in de buurt

Lees het eerste jaar Geschiedenis Magazine extra voordelig én kies een welkomstcadeau!

Covers OA

Iedere maand meeslepende en prachtig geïllusteerde verhalen over de geschiedenis van Amsterdam.

Saga vikingen

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.

Meld je nu aan voor onze nieuwsbrief. 

Vergeten D-Day: Italië, 1943

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.