Het oudste epos ter wereld: het Gilgamesj-epos

Niet de Ilias en de Odyssee van Homerus maar het Gilgamesj-epos is het oudste epos dat we tot nu toe kennen en hebben gevonden. De verhalen over de koning uit Uruk in Mesopotamië vertonen gelijkenissen met de verhalen uit de Bijbel. Gilgamesj regeerde rond 2500 v.Chr. over Uruk maar zijn verhalen werden pas eeuwen later opgeschreven.

Mesopotamische stad Uruk

In Uruk, een van de grootste steden in Mesopotamië, groeide de bevolking erg snel. Daarnaast was er veel handel waardoor de stad behoefte had aan een soort van administratie. Daarom ontstond hier een van de eerste schriftelijke culturen met het spijkerschrift. Met behulp van pictogrammen werd bijgehouden hoeveel en welke goederen in voorraad waren en welke rantsoenen de arbeidskrachten kregen. Toen in het dagelijks leven ook ruimte kwam voor ontspanning en entertainment, werden ook verhalen en gebeurtenissen opgeschreven. Uit de geschriften die zijn overgebleven, is er één erg beroemd geworden vanwege zijn inhoud: het Gilgamesj-epos.

Koning Gilgamesj en zijn epos

De legendarische vijfde koning van Uruk, Gilgamesj, regeerde tussen 2652 en 2602 voor Christus. Hij zou onder andere de grote stadsmuur van Uruk hebben laten bouwen. De meeste informatie over Gilgamesj halen we uit zijn epos, waarin hij zelf de hoofdpersoon is. Het epos is pas in 2100 v.Chr. geschreven maar niet door Gilgamesj zelf. De verhalen zijn verspreid op elf tabletten met 3000 verzen. In verschillende delen van het toenmalige Mesopotamië (Iran, Turkije, Syrië) zijn fragmenten terug gevonden. Veel van de tabletten zijn gevonden door de Britse ontdekker Austen Henry Layard in 1850. Doordat het Akkadisch spijkerschrift nog niet was ontcijferd, wist Layard niet wat hij met de tabletten aan moest. Hij verkocht de losse stukjes tablet waardoor het voor onderzoekers jaren later erg moeilijk was om de tabletten weer heel te maken. Uiteindelijk werd in 1857 het schrift ontcijferd en kon het epos worden gelezen. De historische waarheid ervan wordt echter betwijfeld.

Belangrijkste verhalen

De belangrijkste verhalen uit het Gilgamesj-epos gaan over de zoektocht naar het eeuwige leven, een duel met bovennatuurlijke wezens en de zondvloed. Het eerste epos gaat over koning Gilgamesj die voor twee derde god is en voor één derde mens. Hij is een sterke held maar doordat het volk bang voor hem is, schept de hemelgod Anu de wildeman Enkidoe. Die vecht met Gilgamesj maar de koning wint en in de volgende epen trekt Gilgamesj de wereld in voor meer avontuur. Daarbij is hij specifiek op zoek naar het eeuwige leven. Hij weet dit te vinden bij Oetnapisjtim en zijn vrouw. Zij zijn onsterfelijk doordat ze de zondvloed hebben overleefd. Oetnapisjtim geeft Gilgamesj twee kansen op onsterfelijkheid, maar die weet hij niet te benutten. Daarna kan Gilgamesj nooit meer onsterfelijk worden.

Bijbelse zondvloed

Voornamelijk het verhaal over de zondvloed bracht opwinding te weeg tijdens de ontdekking in de negentiende eeuw. De gelijkenis met het verhaal van de Ark van Noach uit de Bijbel was namelijk goed te zien. De verhalen van Gilgamesj zouden verteld zijn in het Midden-Oosten en het is dan ook mogelijk dat deze verhalen deels zijn overgenomen in het Oude Testament, die omstreeks 585 v.Chr. in Babylon werd geschreven. Zowel in de het Oude Testament als het Gilgamesj epos overstroomt de hele aarde door de zondvloed. In het Oude Testament weet Noach te overleven door een ark te bouwen en in het Gilgamesj epos weet Oetnapisjtim ook te ontsnappen door een boot. Wetenschappers weten nog niet waarom de verhalen zoveel overeenkomen. Een theorie is dat ze een gezamenlijke ‘oerbron’ hebben maar die is tot op heden niet gevonden.

Leestip:

gilgamesj epos Het Gilgameš-epos en de Griekse en Romeinse literatuur – Lampas 42 (2009) 2
Redacteur: Bert van den Berg e.a.
Uitgever: Verloren
ISBN: geen ISBN
Winkelprijs: €15,–