Katharina von Bora (1499-1552): ‘De Morgenster van Wittenberg’

Iedereen heeft wel eens gehoord van Maarten Luther, maar wie was de vrouw achter deze bekende hervormer? Hoewel niet veel bekend is over het leven van Katharina von Bora, zijn er toch interessante verhalen te vertellen over de vrouw die in 1525 met Luther trouwde.

Een meisje uit een adellijke familie

Gedacht wordt dat Katharina von Bora uit een adellijke familie in Meissen, ten zuiden van Leipzig, komt. Nadat Katharina’s moeder in 1505 overleed werd ze naar de kloosterschool van de Benedictessen in Brenha gebracht; een type school waar wel meer adellijke dochters heengingen. In 1509 verhuisde ze naar een ander klooster, het Cisterciënzer klooster Marienthron te Nimbschen. Hier werd Katharina koorvrouw. In 1515 deed Katharina uiteindelijk op 16-jarige leeftijd haar officiële intrede in het klooster. Tijdens de ceremonie die hierbij hoorde zwoer Katharina ‘eeuwige reinheid’.

De ontsnapping uit het klooster

Op een dag in 1519 hoorde Katharina dat Maarten Luther in Nimbschen zal komen preken. Katharina zit dan nog in het klooster. Het is mogelijk dat Luthers ‘Over de kloostergeloften’ daarna in het geheim in het klooster is gelezen. Katharina begon steeds meer te twijfelen over het leven in het klooster. Ze is niet de enige: ook andere nonnen twijfelden aan de manier van leven die hen opgelegd was. Samen met een aantal andere nonnen besluit Katharina in de nacht van 3 op 4 april 1523 te ontsnappen. Een spannend besluit. De dappere Katharina kreeg hulp van koopman Leonhard Koppen, die haar die nacht ophaalde. Dit was een gevaarlijke onderneming – het ontvoeren van nonnen kon de doodstraf als gevolg hebben.

Het huwelijk met Maarten Luther

Sommige nonnen vluchtten terug naar hun ouderlijk huis, maar voor Katharina was dit niet mogelijk. In 1524 belandde Katharina in het huis vaneen goede vriend van Luther, schilder Lucas Cranach in Wittenberg, die haar opving. In Wittenberg trouwde ze uiteindelijk – op 13 juni 1525 – met Maarten Luther. Niet iedereen was direct enthousiast over de trouwplannen van de twee. Zo was Philipp Melanchton bang dat het trouwen van Luther een slechte invloed zou hebben op de Reformatie. Er werden door Luthers tegenstanders en rivalen bovendien spottende opmerkingen gemaakt en liedjes gezongen over het huwelijk. Toch was Luther ervan overtuigd dat trouwen met Katharina een goede beslissing was. Al was het maar om tegen het ideaal van het ‘duivelse’ katholieke celibaat in de gaan.

Een drukbezette vrouw

Al snel had het echtpaar een groot gezin: zelf kregen ze zes kinderen: Johannes, Elizabeth, Magdalena, Maarten, Paul en Margaretha. Naast hun eigen kinderen namen ze bovendien de zorg opzich voor de kinderen van Luthers zus. Om extra geld te verdienen bouwde Katharina het voormalige klooster waarin het gezin woonde om tot herberg en liet studenten in overgebleven kamers wonen. Ze had bovendien de verantwoordelijkheid over de financiën van de familie. Ook verbouwde ze haar eigen gewassen en brouwde ze bier.

Een tragische einde

In 1546 overleed Luther en liet hij Katharina als weduwe achter. Wanneer een aantal jaar later, in 1552, de pest in Wittenberg uitbreekt, besluit Katharina met haar kinderen naar Torgaute vluchten, een stad ten zuiden van Wittenberg. Onderweg werd Katharina echter het slachtoffer van een tragisch ongeluk. De paarden die voor de wagen gespannen waren sloegen op hol en Katharina belandde in het koude water langs de weg. Ze komt deze val nooit te boven en overlijdt datzelfde jaar op 10 december in Torgau.

‘Herr Käthe’

Maarten Luther bewonderde zijn vrouw erg. Hij had verschillende bijnamen voor Katharina. Zo bewonderde hij haar intelligentie en noemde haar daarom ‘Doctora Lutherin’. Luther gaf zijn ‘Herr Käthe’ dan ook volledige vrijheid in het runnen van het huishouden en het bewerken van het land van het gezin. Voor Maarten Luther was Katharina von Bora zijn ‘Morgenster van Wittenberg’.