Kleurgeschiedenis: verf is onbetaalbaar

Wie vandaag de dag in een museum naar een schilderij kijkt, zal er niet bij stil staan dat een schilderij door de jaren heen is veranderd. Het schilderij De Aardappeleters van Vincent van Gogh is geschilderd met Pruisisch blauwe verf, maar tegenwoordig ziet het schilderij er meer groenachtig uit. Dat komt volgens onderzoekster Monica Rotgans omdat Van Gogh zijn kwasten niet schoonmaakte en daarnaast dikke gele vernis gebruikte.

Verf in Egypte

Verf is niet iets van de laatste eeuwen. In 2800 voor Christus werden in Egypte al sarcofagen geschilderd. Het hemelsblauw is in Alexandrië ontstaan en ziet er fraai uit als er schermerlicht op schijnt.

Verf gemaakt van koeienurine en inktvis

Verf is niet goedkoop. Niet iedere schilder kon goede verf zo maar betalen. Voor het maken van verf waren namelijk de gekste ingrediënten nodig. De kleur sepia, een soort paars, werd gemaakt met de inkt van inktvissen en van de urine van koeien werd een heldere gele kleur gemaakt. Purper werd gemaakt van de purperslak: er waren 12.000 slakken nodig om 1,4 gram purperpigment te produceren. De kleur donkerbruin, gebruikt door Egyptenaren, kwam zelfs af van overblijfselen van gemummificeerde mensen.

Rembrandt van Rijn

Tot de achttiende eeuw waren er slechts achttien pigmenten. Rembrandt van Rijn gebruikte er hiervan slechts tien voor zijn schilderijen. Schilders zoals Rembrandt maakten in hun ateliers hun eigen verf en dat ging vaak mis. Zij verzonnen trucs om een bepaalde kleur te krijgen door kleuren met elkaar te mengen. In Rembrandts atelier waren het schildersleerlingen die de verf mengden.  De tube verf bestaat sinds 1845 waardoor schilders kleuren verf met elkaar konden mengen. Het handige voor schilders was dat zij hierdoor verf mee naar buiten konden nemen om bijvoorbeeld een landschap na te schilderen. Halverwege de negentiende nam het aantal kleuren toe, doordat de chemische industrie geïnteresseerd raakte in de verfindustrie.

Verf was iets voor de rijken

Bij verf zijn drie ingrediënten belangrijk:  pigment, bindmiddel en vulstof. Het pigment is poeder dat er voor zorgt dat de verf kleur krijgt en door het bindmiddel blijven de pigmentdelen bij elkaar. Door de vulstof krijgt verf volume. Blauwe verf was tot de negentiende eeuw de duurste kleur en was zelfs duurder dan goud. Een van de blauwe kleuren werd gemaakt met lapis lazuli, een edelsteen uit Afghanistan. Ook azuriet, een Armeense steen, zorgde voor blauwe verf, maar ook deze verfsoort was veel te duur.

Helderrode verf

Ook de helderrode verfkleuren waren duur en waren daarnaast niet goed bestand tegen zonlicht. Karmijn en kraplak, zoals de twee helderrode verfsoorten heetten, behoorden tot de rode pigmentsoorten die het meest gebruikt werden door kunstschilders tussen de zeventiende en twintigste eeuw. Loodmenie was een oranje verf, maar werd door zonlicht zwartachtig.

Spaans groen

Naast rood en blauw was ook groen een dure kleur. Groen werd daardoor gebruikt om aan te geven dat je rijk was. Spaans groen, dat door Rembrandt gebruikt werd, was in de achttiende en negentiende eeuw de enige geschikte verf voor kunstwerken. Groene aarde was niet geschikt als olieverf. In de negentiende eeuw kwam het standgroen op de markt, een duurzame verf die betaalbaar was.