Koffie: een opwindende ontstaansgeschiedenis

Goede kans dat je vanmorgen de deur niet uitgegaan bent zonder je dagelijkse kop koffie. Koffie is -naast thee- de populairste drank van Nederland. De VOC was belangrijk in de handel en verspreiding van koffie over de hele wereld, maar de uitvinding van koffie hebben we te danken aan de Arabieren.

Ontstaanslegende van koffie

Volgens een eeuwenoude legende was het geitenhouder Kaldi die koffie ontdekte. Toen hij met zijn geiten door het huidige Ethiopië trok, zag hij zijn geiten steeds drukker en gekker worden. Het viel hem op dat dit steeds gebeurde nadat de dieren van een bepaalde bessensoort aten. Toen Kaldi zelf ook een aantal besjes probeerde, voelde hij zich alsof hij voortaan de hele wereld aankon. Dankzij enkele hyperactieve geiten vond Kaldi rond het jaar 300 de koffie uit.

‘Het opwindende’

Of de legende ook maar een kern van waarheid bevat is niet zeker, maar vrijwel zeker is wel dat de Arabieren de eersten waren die een koffiemengsel maakten. In eerste instantie werden de koffiebonen nog niet aangevuld met water, maar met olie of dierlijk vet. Volgens de overlevering is het eerste gebruik van koffie terug te voeren op de Islamitische soefi’s op het Arabische schiereiland in het midden van de vijftiende eeuw. Het brouwsel dat de Arabieren maakten kreeg de naam ‘Qahwa’, wat zoveel betekent als ‘het opwindende’.

Koffiehuizen in Mekka

Door de eeuwen heen werd koffie een steeds belangrijker onderdeel van de samenleving in het Midden-Oosten. Vanaf eind vijftiende eeuw stuitten Europese ontdekkingsreizigers al op deze -hen onbekende- koffiehuizen. Dergelijke koffiehuizen ontstonden in Mekka. Via de Arabische havenstad Mokka werden de koffiebonen naar Mekka verscheept. Mokka was tussen de vijftiende en zeventiende eeuw de belangrijkste handelspost van koffie.

Turks monopolie op koffie

Begin zestiende eeuw breidde de Turkse sultan Selim I zijn rijk drastisch uit. Hierdoor kwam Mekka in Turkse handen. De Turken brachten de koffie van Mekka onder andere naar Alexandrië, vanwaar uit het drankje uiteindelijk via Venetië zijn weg vond naar Europa. De Turken probeerden de koffiehandel zo goed mogelijk te beschermen en behielden daarom het alleenrecht op de productie van en de handel in de drank.

VOC en de groeiende koffiehandel

Aan het begin van de zeventiende eeuw kreeg de VOC lucht van de zaak. Toen rond 1660 de vraag naar koffie begon te stijgen, sloeg de Nederlandse handelsmaatschappij haar slag. De VOC begon in koffie te handelen met de handelspost Mokka. Toen de handel in koffie zeer duur bleek, moesten de Nederlanders iets anders bedenken. De VOC bracht enkele koffiebonen naar Java, waar de koffieplant prima groeide. Zo kreeg de compagnie controle over de eigen productie en handel. Dankzij de VOC groeide Amsterdam al snel uit tot belangrijkste speler in de wereldwijde handel van koffie.

Koffie voor de rijken, koffie voor iedereen

In eerste instantie was koffie een zeer duur product en konden alleen de rijken zich een kopje permitteren. Vanaf de achttiende eeuw groeide het aantal koffiehuizen en daarmee ook de consumptie van koffie. Het dalen van de prijs zorgde ervoor dat het voor de armere bevolking ook mogelijk werd om koffie te drinken. In Nederland verving koffie vanaf de tweede helft van de achttiende eeuw het bier als populairste drank van het land.