Lingua franca: van Frans naar Engels

Luc Chatel, de Franse minister van onderwijs, komt met een voorstel om in het vervolg op televisie films in hun oorspronkelijke taal uit te zenden, met ondertiteling. Hij is van mening dat: “Of je dat nu wilt of niet, het welslagen van onze kinderen hangt goeddeels af van een betere beheersing van het Engels.” Frans was vanaf de 17e eeuw juist de internationale voertaal.

In de tijd van de Middeleeuwen en de renaissance was het Latijn de taal die op grote schaal als gemeenschappelijk communicatiemiddel werd gebruikt door mensen met een verschillende moedertaal. Na de Middeleeuwen begon het latijn deze positie langzaamaan te verliezen ten gunste van het Frans.

Edict van Villers-Cotterêts

In 1539 werd het Edict van Villers-Cotterêts door koning Frans I (1515-1547) uitgevaardigd. Hij wilde hiermee de positie van het centraal bestuur in Frankrijk versterken en voerde bovendien een standaardtaal voor het bestuur in. Het Middelfrans werd hiervoor als uitgangspunt genomen, doordat deze variant al zo’n 1000 jaar in het bestuurlijke gebied van het land werd gesproken. Vanaf dit moment deed het Frans dus zijn intrede in de politiek.

Académie Française

Met name in de 17e eeuw maakte de regering werk van het formaliseren van een algemene grammatica. In deze eeuw werd het standaardiseren van de Franse taal een staatszaak met het oprichten van de Académie Française. Al sinds 1570 was de instelling bezig geweest met de bevordering van de Franse taal, maar in 1635 werd de Académie officieel erkend door kardinaal de Richelieu. De doelstelling van het instituut was om een eenheid van de Franse taal te creëren en grammaticaregels op te stellen die de het Frans toegankelijk moest maken voor de gehele bevolking. In dit kader werd in 1694 het eerste Franse woordenboek uitgegeven.

Gouden eeuw van de Franse taal

Mede door de literaire werken van Corneille, Racine en Molière, die in het frans werden geschreven, wordt de 17e eeuw als de ‘Gouden Eeuw van de Franse taal’ beschouwd. Het Latijn boette in aan belang en tussen de 17e en de 19e eeuw ontwikkelde de Franse taal zich tot taal van de elite in heel Europa. Dit kwam onder meer doordat Frankrijk een vooraanstaande rol speelde in de politiek. Frans was de taal van de Europese cultuur en de diplomatie. Zo werd aan het hof van Catharina I van Rusland (1684-1717) uitsluitend Frans gesproken.

Franse Revolutie

Het duurde echter nog tot aan de Franse Revolutie (1789) totdat het Frans als officiële taal werd ingevoerd, en doordrong in de overige lagen van de bevolking. Na de Franse Revolutie drong de taal dus door in alle segmenten van de maatschappij in grote delen van Europa. Ook in Nederland speelde het Frans een belangrijke rol. Toen Nederland van 1810 tot 1813 onderdeel van Frankrijk was, werd het Frans naast het Nederlands als officiële taal ingevoerd. Zo prijkt op het Nederlandse paspoort nog steeds de tekst: “Je maintiendrai” (Ik zal handhaven).

Verdrag van Versailles

Toen de geallieerden van 1918 tot 1919 discussieerden over het Verdrag van Versailles, wat het einde van de Eerste Wereldoorlog betekende, gebeurde dit in het Frans. Diplomaten in heel Europa, ook uit Groot-Brittannië, spraken uitstekend Frans. Dit was echter niet het geval in de Verenigde Staten. President Woodrow Wilson wees er dan ook op dat de Verenigde Staten een belangrijke bijdrage had geleverd aan de overwinning van de geallieerden en eiste dat het verdrag, naast in de Franse taal, ook in het Engels werd opgesteld. Zodoende werd bij de oprichting van de Volkenbond in 1920 Engels, naast Frans, als voertaal ingesteld. Engels was hiermee een beduchte concurrent van het Frans geworden en Frankrijk zag de opkomst van de Engelse taal met lede ogen aan.

Engels als tweede taal

Vanaf de tweede helft van de 20e eeuw vulde het Engels deze positie langzaamaan in. Frankrijk hield echter nog lang vast aan de ‘eigen taal’. Op scholen werd de afgelopen jaren dan ook aanzienlijk minder Engels gedoceerd dan in Noord-Europa. Ook nu nog worden speelfilms, documentaires, en politici in nieuwsuitzendingen van Franse stemmen voorzien. De minister van onderwijs stelt nu voor om voor kinderen vanaf elf jaar twee vreemde talen verplicht te stellen op het lesprogramma van de middelbare school. “Dit is van het grootste belang voor de concurrentiepositie van Frankrijk en de mobiliteit van onze kinderen”, aldus Chatel.