Ontstaan van openbare leeszalen en bibliotheken in Nederland

In maart 2013 werd bekend gemaakt dat steeds meer freelancers en studenten naar de bibliotheek  komen om rustig te werken en te studeren. Volgens Francien van Bohemen van de Vereniging van Openbare Bibliotheken is de functie van de bibliotheek weer ‘bij het punt waar het allemaal begon’. Rond 1900 ontstonden de eerste openbare bibliotheken, vooral als plaats waar mensen in rust konden lezen en studeren.

In Nederland waren er in de loop van de 19e eeuw enkele kleine bibliotheken en leeszalen opgericht. Deze waren meestal ingedeeld volgens de toen heersende sociale en religieuze levensovertuigingen. Naar Engels voorbeeld, waar eind 19e eeuw de eerste ‘public libraries’ ontstonden, werden in Nederland de eerste voor iedereen toegankelijke openbare bibliotheken en leeszalen opgericht. Lange tijd was er rivaliteit tussen Dordrecht en Utrecht, die beiden meenden de eerste stad te zijn met een openbare bibliotheek.

Werklui van de straat houden

De eerste openbare bibliotheek in Utrecht fungeerde in het begin echter voornamelijk als een ruimte om werklui van de straat te houden. Er werd koffie geschonken, er konden kranten gelezen worden en mensen speelden er een spelletje of aten er hun boterhammen. Pas rond 1908 werd er begonnen met het uitlenen van boeken en tijdschriften. De leeszaal in Dordrecht richtte zich vanaf de oprichting in 1899 al op het uitlenen van boeken en wilde vanaf het begin ‘onafhankelijk van een zuil’ zijn. Een paar jaar later, in 1907, waren er in Nederland zes openbare leeszalen en bibliotheken, die veelal op een bescheiden en primitieve manier door vrijwilligers gerund werden.

Centrale Vereeniging voor Openbare Leeszalen

Het Nederlandse bibliotheekwezen begon zich pas echt te ontwikkelen na de verlening van de eerste rijkssubsidies vanaf 1907. Daarnaast werd in 1908 de Centrale Vereeniging voor Openbare Leeszalen en Bibliotheken opgericht. De permanente financiële bijdragen van de overheid vanaf 1910 zorgden verder voor een toename van het aantal voor iedereen toegankelijke bibliotheken en leeszalen in Nederland. In de tweede helft van de 20e eeuw verschoof de belangrijkste functie van de bibliotheek steeds meer naar het uitlenen van boeken, tijdschriften en muziekwerken.

Volgens Van Bohemen is de bibliotheek anno 2013 weer een plaats geworden ‘voor rust en reflectie’. Een onderzoek van Intermediar ondersteunt deze visie: in de top tien van beste werkplekken van Nederland staan namelijk maarliefst drie bibliotheken. Van Bohemen concludeert hieruit dat ‘mensen in deze ‘jachtige tijden’ de behoefte hebben om zich af en toe even helemaal terug te trekken’.