Paleis Kneuterdijk

Een keizersdochter waardig - Wie voor het voormalige Koninklijk Paleis aan de Kneuterdijk staat, moet haast wel getroffen worden door de grote kunstzinnigheid die het gebouw uitstraalt. De barokke creatie is een ontwerp van de Frans-Nederlandse toparchitect Daniël Marot uit 1730.

Het huis is tussen 1720 en 1730 gebouwd op de hoek van de Kneuterdijk, een plek waar tevoren nog diverse kleinere huizen met trapgevels en windwijzers hadden gestaan. Uit oude oorkonden valt af te leiden dat de plek rond het ‘toernooiveld’, zoals de Kneuterdijk toen heette, al in het begin van de veertiende eeuw bewoond moet zijn geweest. De buurt ging stelselmatig ‘vooruit’, want in de huizen op de hoek kwamen steeds hogere Haagse ambtenaren te wonen: leden van de Rekenkamer, advocaten van het Hof van Holland tot aan Jacob Cats, dichter en raadpensionaris van Holland vanaf 1636.

Hoek van de Kneuterdijk

Admiraal Johan Hendrik graaf van Wassenaer Obdam verzamelde onroerend goed in de hoek aan De Kneuterdijk, tot aan het Noordeinde. De kleinzoon van deze admiraal besloot de verzamelde gebouwen in de hoek van de Kneuterdijk te slopen en er een paleisje neer te zetten. Daarvoor schakelde hij hugenotenzoon Daniël Marot in, de voormalige hofarchitect van stadhouder Willem III, die zich liet inspireren door het Franse hof van Lodewijk XIV en op dat moment bij de Haagse elite ontzettend gevierd was. Voor het paleis, waarvan de gevel op sierlijke wijze zelf de hoek van de Kneuterdijk vormde, staken tijdgenoten hun bewondering niet onder stoelen of banken: ‘Een zeer prachtig en bijna koninglijk gebouw, waarvan in gansch Holland geen wedergâ gevonden werd’, zo zei één van hen met vooruitziende blik.

Artikel afkomstig uit het boek

Anna Paulowna en Willem II

Niet verwonderlijk dat koning Willem I na zijn terugkeer uit ballingschap zijn oog op het pand liet vallen. Hij zocht een woning, keizersdochter waardig. Zijn zoon de kroonprins was namelijk in 1816 in het huwelijk getreden met Anna Paulowna, zuster van de Russische tsaar, en ze hadden woonruimte nodig. En zo kocht de koning dat jaar het huis aan de Kneuterdijk met erf, stallen, tuinen en een grote wijnkelder van de familie Van Wassenaer.

Willem II en paleis Kneuterdijk

Toen Willem II in 1840 koning was geworden, werd het paleis aan de Kneuterdijk zijn vaste uitvalsbasis. In de door Willem als kroonprins gebouwde balzaal gaf de koning muzikale soirees en grote feesten, in de ‘witte zaal’ diners. Het staatshoofd werkte rechts van de grote vestibule achter het voorbordes. Hier moet hij op de ochtend van 13 maart 1848 de voorzitter van de Tweede Kamer hebben laten komen en hem de opdracht hebben gegeven een nieuwe grondwet te ontwerpen, die zijn eigen macht inperkte en het Nederlandse staatsbestel een democratisch fundament gaf.

Paleis Kneuterdijk - C. Rochussen, Gekostumeerd bal, 1845. Een bal in de balzaal van Paleis Kneuterdijk.

Anton Mussert en Max Blokzijl in paleis Kneuterdijk

Na de dood van Willem II woonde zijn kleinzoon en beoogd troonopvolger Wiwil nog in het paleis, maar in 1937 verkocht de koninklijke familie het aan een verzekeraar. Drie jaar later werd het door de bezetter gevorderd voor de Presse- und Propagandadienst. Een spandoek met de leuze ‘Duitschland wint voor Europa op alle fronten’ ontsierde de gevel. Na de bevrijding vestigde zich in het paleis het Bijzondere Gerechtshof tot berechting van oorlogsmisdadigers. In de balzaal hoorden de NSB’ers Anton Mussert, Max Blokzijl en Robert van Genechten en de SS’er Hanns Albin Rauter het doodvonnis tegen zich uitspreken.

Raad van State in paleis Kneuterdijk

Sinds 1983 is het paleis aan de Kneuterdijk in gebruik door de Raad van State, waarvoor het gebouw kort geleden grondig is verbouwd en gerestaureerd. En daarmee heeft het gebouw eigenlijk weer een koninklijke bestemming gekregen. Voorzitter van die raad is immers de koning.