Palmyra: Stad van Duizend Zuilen

“IS blaast eeuwenoude tempel in Palmyra op.” Zo ‘begroetten’ de nieuwswebsites hun publiek dit weekend. Al maandenlang komen er regelmatig berichten binnen over vernietigingen van oudheden in het Midden-Oosten door de IS. Deze week is het de beurt aan de tempel van Baal-Shamin, een monument van voor onze jaartelling. Geschokte en verontwaardigde reacties stromen binnen op het internet en social media. Wat maakt Palmyra zo speciaal?

Het eerste bericht over Palmyra dateert al uit het tweede millennium voor Christus, waarbij het genoemd wordt op een tablet. In het begin was het niet veel meer dan een simpele oase in het midden van de woestijn. Voor veel karavanen was dit een perfecte plek om onderweg uit te rusten. Later groeide Palmyra uit tot een belangrijke handelsstad voor Mesopotamië vanwege haar strategische positie. In de begintijd stond de stad nog bekend als Tadmor, afkomstig van het Semitische woord voor ‘palmboom’. Later werd de naam van de stad onder Griekse invloed vertaald naar Palmyra.

Handelsplaats

Vanwege de strategische ligging van de stad, trok zij in de eerste en tweede eeuw na Christus al snel belangstelling van naburige volkeren. De stad lag tussen de Middellandse Zee en de rivier de Eufraat. Toen Palmyra in de eerste eeuw na Christus onder Romeins gezag viel, begon de opmars pas echt. Door haar status als Romeinse kolonie kwamen er vele rijkdommen naar de stad en groeide zij uit tot een bloeiend knooppunt waar de Oosterse en Westerse wereld elkaar ontmoetten. Deze positie als ‘karavaanstad’ nam zij over van Petra, in het huidige Jordanië. Petra was, totdat Palmyra succesvoller werd en alle koopmannen aantrok, dé stad waar de handel werd gedreven.

Parel van de woestijn

Eén van de bijnamen van Palmyra is ook wel ‘Stad van Duizend Zuilen’. Men hoeft maar een blik op afbeeldingen van de stad te werpen om te begrijpen waarom. De locatie én de overblijfselen maken Palmyra tot een bijzondere plaats binnen de archeologische wereld. Ook de mix van de Griekse, Romeinse (met lokale tradities) en Perzische invloeden hebben een intrigerende materiële cultuur achtergelaten. De antieke architectuur toont de verschillende beschavingen, samengevoegd tot een smeltkroes van stijlen. Palmyra bleef het belangrijkste kruispunt tussen oost en west voor vele eeuwen. De Arabische overname in 634 markeerde het begin van de neergang van deze prominente stad.

Herontdekking

Tijdens de Middeleeuwen verdween Palmyra van het westerse toneel. Toch waren er een aantal avonturiers in de 17e eeuw die ervoor zorgden dat Palmyra niet compleet vergeten werd. Verschillende ontdekkingsreizigers waagden tochten door de Syrische woestijn; vooral Zweedse en Duitse wetenschappers ondernamen de reis. Door de verhalen die ze meenamen naar huis werd Palmyra herontdekt door de Westerse wereld. Aan het begin van de 20e eeuw werd er een antiek object, een steen met opschrift over de Palmyreense wetten, meegenomen naar de Hermitage in Sint-Petersburg en groeide Palmyra langzaam uit tot een toeristische trekpleister.

Eerste opgraving

De eerste officiële opgravingen werden in 1902 uitgevoerd onder leiding van Otto Puchstein. In de jaren die volgden, werkten verschillende archeologen aan het blootleggen van dit woestijnwonder. De Tweede Wereldoorlog zorgde voor een pauze, maar al snel na het einde van de oorlog werden de werkzaamheden weer hervat. UNESCO organiseerde een Zweedse expeditie van 1954 tot 1956, waarbij onder andere de tempel van Baal-Shamin werd opgegraven. Vanaf 1959 ligt de verantwoordelijkheid van het opgraven en presenteren van Palmyra bij de overheid van Syrië in samenwerking met Poolse expedities. Ondanks de vele jaren van verschillende opgravingen zijn er toch vele delen die nog niet onderzocht zijn.

Vernietiging van een wereldmonument

Palmyra, inclusief alle grafvelden buiten de stad zelf, werd in 1980 toegevoegd aan de Wereld Erfgoedlijst van UNESCO. Sinds 2011 zijn alle expedities in Palmyra stopgezet vanwege de Syrische Burgeroorlog. IS dreigde al meerdere keren met het vernietigen van verschillende delen van de antieke site, omdat deze monumenten niet zouden stroken met hun geloof. Verschillende graven gingen de tempel van Baal-Shamin al voor en werden ook opgeblazen.

Toneel van verschrikkingen

Een ander, gruwelijker feit kwam ook recent in het nieuws. De archeoloog Khaled Asaad werd dinsdag 18 augustus vermoord vanwege zijn werk in Palmyra. Hij wijdde zijn leven aan de geschiedenis van de eeuwenoude stad en werkte er meer dan 50 jaar. Hij stond dan ook bekend als dé Palmyra-kenner. Asaad weigerde mee te werken met de IS en wilde niet vertellen waar schatten waren verstopt om ze te beschermen tegen het geweld. Hij werd 82 jaar.