Zenobia: legendarische koningin van Palmyra
De Romeinse keizer Aurelianus verdedigde zich tegen de ‘schande’ van het verslaan van een vrouw met de woorden dat ‘Zenobia een groot leider was, die angst aanjoeg en enkele beslissende overwinningen behaalde’. Koningin Zenobia van Palmyra veroverde in de 3e eeuw een groot deel van het oostelijke Romeinse Rijk, tot zij in 272 verslagen werd.
Palmyra was een oasestad in het huidige Syrië die onder het bewind van keizer Tiberius (14-37) toegevoegd werd aan het Romeinse Rijk. Als buffer tussen Rome en het Perzië kreeg Palmyra regelmatig te maken met vijandelijkheden tussen beide rijken en werd het ook door beide cultureel beïnvloed. In deze stad werd Zenobia rond 240 geboren als dochter van Julius Aurelius Zenobius. Zij claimde een afstammeling te zijn van Cleopatra, Hannibal en de Carthaagse koningin Dido en was volgens historische bronnen beeldschoon, met zwarte en krachtige ogen.
Septimius Odaenathus
Zenobia trouwde in 258 met de Palmyreense koning Septimius Odaenathus, met wie zij haar zoon Vaballathus kreeg. Odaenathus was een pro-Romeinse vorst, die ook zitting had in de Romeinse senaat. In 260 trok hij met zijn legers ten strijde tegen de Sassanidische Perzen om de Romeinse bezittingen in het Nabije Oosten te verdedigen. Hier behaalde hij enkele grote successen en kreeg hij de eretitel Dux Romanorum (leider van de Romeinen). Hoewel hij een geliefde vorst was werd Odaenathus in 267, samen met een zoon uit een eerder huwelijk, vermoord door een neef. Omdat zijn erfgenaam Vaballathus op dat moment slechts één jaar oud was kreeg Zenobia als regentes de macht in Palmyra in handen.
Koningin van Egypte
Zenobia liet de Romeinsgezinde politiek van haar overleden echtgenoot al snel varen. Nadat zij stukken van Mesopotamië en Klein-Azië aan het Palmyreense Rijk had toegevoegd, richtte zij zich op de oostelijke provincies van het in onrust verkerende Romeinse Rijk. Rome werd in de 3e eeuw geplaagd door een interne crisis, waarbij verschillende keizers streden om de macht, een aantal provincies in opstand kwamen en Romeinse grensgebieden voortdurend werden aangevallen door barbaarse stammen. Zenobia maakte dankbaar gebruik van deze onrust door in 270 Egypte binnen te vallen, waarbij zij een Romeins leger van 50.000 man versloeg. Zij bewees zich in de campagne als een bekwaam bevelhebber en hield zich vaak op onder de gewone soldaten.
Verdere veroveringen
Na de verovering van Egypte ondernam Zenobia verschillende expedities om het Palmyreense Rijk uit te breiden. Zo voegde zij onder andere de Romeinse gebieden in Anatolië, Syrië, Palestina en Libanon toe aan haar gebieden. Met de troonsbestijging van keizer Aurelianus in 270 kwam er echter een einde aan de verdeeldheid in het Romeinse Rijk. Nadat hij in 271 orde op zaken stelde in het noorden van Italië richtte Aurelianus zich in 272 op het Palmyreense Rijk.
Ondergang van Palmyra
Na de aankomst van de Romeinse legioenen in Klein-Azië kwamen de voormalige Romeinse steden daar in opstand tegen het gezag van Zenobia. Zij wist Antiochië in eerste instantie onder controle te houden, maar werd hier in 272 verslagen door Aurelianus. Zenobia vluchtte na deze nederlaag naar de stad Emesa, waar zij een aantal weken later voor de tweede keer werd verslagen door Aurelianus. Het enige wat nu overbleef van het Palmyreense Rijk was de goed verdedigde hoofdstad Palmyra. Na een langdurig beleg viel deze stad echter ook in handen van de Romeinen en Zenobia werd gevangen genomen terwijl zij de Eufrates probeerde over te steken om de Sassaniden om hulp te vragen.
Rome
De Palmyreense koningin en haar zoon Valballathus werden daarna als gijzelaars meegetroond naar de Romeinse hoofdstad. Valballathus stierf tijdens deze tocht naar Rome. Zenobia werd gedwongen deel te nemen in de triomfparade van Aurelianus, waar zij geketend op een wagen door de straten werd gereden. Wat er daarna precies met de koningin gebeurde is niet helemaal duidelijk. Volgens sommige bronnen stierf zij in 274 kort na haar aankomst in Rome, aan een ziekte, door een hongerstaking of werd zij geëxecuteerd. Volgens andere bronnen liet Aurelianus Zenobia vrij en gaf hij haar een villa in Tivoli in Italië. Hier zou zij getrouwd zijn met senator Marcellus Petrus Nutenus en verschillende kinderen hebben gekregen.
Leestip:
Zenobia van Palmyra – Vorstin tussen Europese en Arabische traditie
Redactie: Raphael Hunsucker, Willemijn Waal en Johan Weststeijn
ISBN: 9789087047153
Uitgever: Verloren
Winkelprijs: €13,–
