Project Iceworm: Hoe de Amerikanen 600 kernwapens verstopten in kilometerslange tunnels onder Groenland

Tijdens de Koude Oorlog bouwden de Amerikanen in 1959 ondergrondse tunnels in Groenland om hun kernwapens te bewaren, of beter gezegd, te verstoppen. Deze onderneming wordt ook wel ´Project Iceworm´ genoemd. Uit een recent verschenen onderzoek van de Proceedings of the National Academy of Sciences naar de opgegraven bevroren grond blijkt dat er nog een ander geheim aan de grond verbonden is: de grond bevat fossielen van planten die weleens miljoenen jaren oud zouden kunnen zijn. Wat hield Project Iceworm precies in?

In 1966 boorde het Amerikaanse leger als onderdeel van Project Iceworm door bijna anderhalve kilometer ijs in het noordwesten van Groenland en trok met een vijf meter lange buis aarde uit de ondergrond. Deze grond werd opgeborgen in een vriezer in Denemarken. Groenland is immers een autonoom gebied binnen het Koninkrijk Denemarken, het ging dus om Deense grond. Er werd decennialang niet naar het grondmonster omgekeken. Tot 2017, toen werd de pot met aarde toevallig weer ontdekt. Twee jaar later werd de grond geanalyseerd door onderzoekers, waaronder Andrew Christ van de universiteit van Vermont, en zij kwamen tot een bijzondere ontdekking: door de microscoop zagen de onderzoekers niet alleen zand en stenen, maar ook kleine twijgjes en bladeren. Deze plantenfossielen zijn naar alle waarschijnlijkheid miljoenen jaren oud.

In het afgelopen jaar hebben Christ en een internationaal team van wetenschappers deze unieke fossiele planten verder bestudeerd en hun bevindingen zijn onlangs door de Proceedings of the National Academy of Sciences gepubliceerd. Hun resultaten laten zien dat het grootste deel van Groenland de afgelopen miljoen jaar, misschien zelfs de laatste paar honderdduizend jaar, ijsvrij moet zijn geweest.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Deze bijzondere ontdekking is dus mogelijk gemaakt door het Amerikaanse Project Iceworm, maar wat was dat? De Amerikanen brachten destijds naar buiten dat het project met name voor klimaatonderzoek bedoeld was. Uit later onderzoek bleek echter dat dit niet helemaal klopte. Het belangrijkste doel was honderden kernwapens onder het Groenlandse ijs verstoppen.

Aanleiding voor Project Iceworm

Aan het einde van de jaren ´50 van de vorige eeuw, midden in de Koude Oorlog, liep de spanning tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie steeds verder op. De twee landen waren in een levensgevaarlijke wedstrijd verwikkeld wie de beste en meest krachtige kernwapens kon ontwikkelen. Maar het ging niet alleen om de kwaliteit van de kernwapens, maar ook om de beste en meest innovatieve manieren om de kernwapens eventueel te gebruiken. Zowel de Verenigde Staten als de Sovjet-Unie waren zich ervan bewust dat bij de eerste nucleaire aanval van de ander waarschijnlijk het eigen nucleaire arsenaal het belangrijkste doelwit zou zijn.

Om dit te voorkomen werd er druk gezocht naar manieren om de kernwapens op een afgelegen plek volledig geïsoleerd op te slaan. De Sovjet-Unie deed dit onder andere door gepantserde treinen in te zetten die de kernwapens door Siberië vervoerden en door helikopters te gebruiken die ze naar afgelegen lanceerplaatsen brachten. De VS kwam al snel met hun eigen plan: een tunnelconstructie onder het ijs op Groenland.

Camp Century als dekmantel

Groenland was voor de Amerikanen de perfecte plek om hun kernwapens op te slaan en de tunnels te graven. Het enorme eiland lag ver weg van de Russen, maar tegelijkertijd net dichtbij genoeg om de Sovjet-Unie eventueel met de kernwapens te kunnen raken. Daarbij had Groenland een groot vlak en egaal gebied met een niveau van minder dan één graad helling, dit minimaliseerde eventuele bouwproblemen en zorgde ervoor dat de tunnels op hetzelfde niveau gebouwd konden worden. Het gebruik van de tunnels en het heen en weer sturen van de raketten door de eindeloze gangen moesten voor verwarring zorgen bij de Russen.

Er was alleen één probleem: de Verenigde Staten hadden wel goedkeuring van de Deense regering nodig. Om Project Iceworm te kunnen uitvoeren, vertelden de Amerikanen de Denen niet dat er kernwapens in de tunnels werden opgeslagen, maar dat het moest gaan dienen als een soort onderzoekslaboratorium. De Amerikanen gaven dit de schuilnaam ´Camp Century´. Het doel van Camp Century was volgens de Amerikanen het bestuderen van constructietechnieken en het uitvoeren van wetenschappelijke experimenten onder Arctische omstandigheden. In werkelijkheid was dit een excuus om diep onder de grond te kunnen graven en de raketten te kunnen plaatsen. De Amerikanen wisten de Deense autoriteiten te overtuigen met hun verhaal over het ´onderzoekslaboratorium´ en zo gingen de Deense autoriteiten akkoord met de bouw van de tunnels.

Naar de buitenwereld toe brachten de Amerikanen nog een andere boodschap naar buiten over hun Camp Century. De onderliggende publieke boodschap van Camp Century was om te laten zien hoe gewone Amerikanen, in dit geval soldaten, konden leven en werken op een afgelegen en geïsoleerde locatie, bijna als een opstap naar een toekomstige ruimtekolonie. Maar ook dat was natuurlijk een dekmantel.

De bouw van de tunnels

De bouw van de tunnels begon in 1959. De tunnels werden zo´n 240 kilometer van de Amerikaanse basis, genaamd de Thule Air Base, aangelegd. Het plan was om een tunnelsysteem van vierduizend kilometer aan te leggen waar zeshonderd nucleaire raketten geplaatst konden worden die de Sovjet-Unie konden bereiken. De raketlocaties moesten direct onder de ijskap komen te liggen en periodiek van plaats veranderd worden.

Project Iceworm

Bij de bouw werden materialen als hout en staal gebruikt, maar de tunnels waren voornamelijk gewoon van ijs gemaakt. De gemiddelde temperatuur in het gebied waar Camp Century stond was -10 graden, met soms uitschieters van -70 graden. Het US Army Engineer Corps maakte bij het graven van de tunnels gebruik van de zogenoemde ´snij en afdek´-methode. Hierbij werd er gebruik gemaakt van enorme, in Zwitserland gebouwde, roterende grondbewerkingsmachines die grote sleuven in de sneeuw en het ijs groeven. Nadat de sleuven waren gegraven, werd een gebogen stalen dak over de nieuwe tunnel geplaatst, die vervolgens werd herbegraven. Zo waren de tunnels volledig verstopt voor de buitenwereld.

De tunnelconstructie veranderde al snel in een ware ondergrondse stad. Er waren onder andere slaapzalen gebouwd, laboratoria, kantoren, een kapper, een bibliotheek, een ziekenhuis, een kerk en warme douches voor de soldaten. In totaal woonden er zo´n tweehonderd Amerikanen in deze tunnels. De elektriciteit in de tunnels werd gegenereerd door ´s werelds eerste mobiele kernreactor, de PM-2A, die ergens anders in elkaar was gezet en vervolgens in de tunnel werd geplaatst. Deze werd twee jaar lang gebruikt, waarna het vervangen werd door meer traditionele dieselapparatuur.

Einde van Project Iceworm

Het plan was dat de tunnels zeker tien jaar in gebruik zouden zijn, maar al drie jaar na het begin van de bouw begonnen de problemen. Sensoren en metingen lieten zien dat de gletsjer waar de tunnels doorheen liepen, veel sneller bewoog dan verwacht. Het gevolg hiervan was dat de tunnels en geplande lanceerstations binnen twee jaar verloren zouden gaan.

In 1965 werd Camp Century dan ook volledig geëvacueerd. De kernwapens werden verwijderd, maar veel spullen, waaronder radioactief afval, bleven achter. In 1966 werd Project Iceworm geannuleerd en werd Camp Century definitief gesloten, voordat de bouw überhaupt afgerond was. Het plan was om een tunnelsysteem van vierduizend kilometer te bouwen, uiteindelijk werd dit maar 240 kilometer.

Geheimhouding

Gedurende de ruim zeven jaar dat Project Iceworm in werking was, wist niemand van de daadwerkelijke bedoeling af. Het Amerikaanse leger kreeg het voor elkaar om het zowel voor de Deense regering als voor de Amerikaanse bevolking volledig geheim te houden.

Pas na bijna dertig jaar na het einde van Project Iceworm, in 1995, kwam de echte waarheid naar buiten tijdens een onderzoek van het Deense Instituut voor Buitenlands Beleid. Het instituut deed destijds onderzoek naar geschiedenis van het gebruik en de opslag van kernwapens in Groenland en kwam hierdoor achter de plannen van de Amerikanen. De aanleiding voor dit onderzoek was de eerder vrijgegeven informatie over de crash van een B-52 bommenwerper op de Thule Air Base in 1968.

Camp Century weer zichtbaar

Het grootste deel van de informatie die de Amerikanen over Camp Century en Project Iceworm naar buiten brachten was dus onjuist, maar dat er onderzoek naar het klimaat op Groenland werd gedaan bleek toch niet helemaal onzin te zijn. Mede dankzij het stuk grond dat de Amerikanen in 1966 uitgroeven en opsloegen in een Deense vriezer. Dit grondmonster heeft ervoor gezorgd dat wetenschappers door middel van de ontdekte plantenfossielen een beter inzicht hebben gekregen in de klimaatgeschiedenis van Groenland.

Maar in de toekomst zou de bouw van Camp Century weleens nadelige gevolgen kunnen hebben voor het klimaat. In 2016 onthulde een onderzoek dat de opwarming van de aarde ervoor zorgt dat de ijskap die Camp Century bedekt in rap tempo smelt. Dit zal er waarschijnlijk voor zorgen dat de faciliteit tegen het einde van de eeuw, misschien eerder, aan de oppervlakte komt te liggen. Als en wanneer dat gebeurt, kan al het radioactieve afval dat is achtergebleven en samen met de basis zal worden blootgelegd, de omliggende ecosystemen verstoren. Een volstrekt onbedoeld gevolg van een uiterst geheim project uit de Koude Oorlog.