Roodkapje: van horrorverhaal tot sprookje

Eén van 's werelds bekendste sprookjes is het verhaal van Roodkapje, waarin een meisje ontsnapt aan een listige wolf. Vroeger was dit sprookje echter helemaal niet bedoeld voor ontspanning en kende het verhaal ook geen goede afloop.

Mondelinge overlevering

Onderzoek uit 2013 toonde aan dat Roodkapje waarschijnlijk voortkomt uit het verhaal De wolf en de kinderen dat in de eerste eeuw na Christus opdook in het Midden-Oosten. Van hieruit verspreidde het verhaal zich naar Europa, Afrika en later naar Azië. Omdat de overlevering grotendeels mondeling verliep, ontstonden er verschillende versies van het verhaal. De Chinese Roodkapje werd bijvoorbeeld door een tijger opgegeten en in Iran was het meisje een jongen. Ook in Europa veranderde het verhaal in de loop van de tijd. Zo was Roodkapje in de eerste versies vaak een rondborstige maagd en werd zij in de latere verhalen juist geportretteerd als een kleuter.

Middeleeuwen

In Europa werd Roodkapje in de middeleeuwen een echt volksverhaal. Volwassen vrouwen vertelden het aan hun kinderen om hen iets te leren over wat wel of juist niet te doen. Het was in deze tijd echter nog niet te vergelijken met het sprookje dat wij nu kennen. Het verhaal kende vaak een slechte afloop en was voornamelijk bedoeld voor jongvolwassenen.

Charles Perrault

De Franse auteur Charles Perrault was in 1695 de eerste die dit soort volksverhalen en sprookjes bundelde onder de titel Sprookjes van Moeder de Gans (Histoires ou contes du temps passé, avec des moralités: Contes de ma mère l'Oye). De bundel was bedoeld voor Elisabeth Charlotte d’Orléans, de nicht van koning Lodewijk XIV. Net als de middeleeuwse volksverhalen had het verhaal van Roodkapje bij Perrault ook een heel ander karakter. Zo eindigde Roodkapje naakt in het bed van de wolf en werd zij uiteindelijk opgegeten zonder vervolgens gered te worden. In het oude manuscript is een aanwijzing geschreven dat de woorden “om je op te eten!” met luide stem uitgesproken moeten worden om het luisterende kind schrik aan te jagen.

Gebroeders Grimm

De gebroeders Grimm

In 1812 werd de bekendste versie van Roodkapje opgetekend door de broers Jakob en Wilhelm Grimm in hun Kinder- und Hausmärchen. Deze versie was een stuk minder wreed dan zijn voorgangers en zwakte de morele les van het sprookje, waar we nog op terugkomen, af. De wolf gaat nadat hij de grootmoeder en Roodkapje heeft opgegeten een middagdutje doen, waarna een jager die toevallig voorbij komt de buik van de wolf open knipt en zo de twee ongelukkigen redt. Samen vullen ze vervolgens de buik van de wolf met stenen, waardoor deze uiteindelijk sterft.

Symboliek & moraal van het verhaal

Met de verandering van het verhaal door de eeuwen heen, veranderde ook het moraal en de gebruikte symboliek. Zo moest Roodkapje in de eerste versies van het sprookje kiezen tussen de lange weg over de ‘naalden’ of de korte weg over de ‘spelden’. Naalden stonden in deze tijd symbool voor werken, terwijl spelden juist geassocieerd werden met schoonheid en optutten. Roodkapje koos voor de korte weg en viel zo in de handen van de wolf, die via de lange weg naar het huisje van grootmoeder was gegaan. De wolf – die dus de weg van de naalden had gekozen – werd vaak geassocieerd met een man met geld.

In de versie van Perrault, waarin Roodkapje naakt in het bed van de wolf belandt, ging het over het verlies van onschuld en het gevaar van onbekende mannen. Volgens Sigmund Freud stond in de sprookjes die later verschenen – die waarin Roodkapje weet te ontsnappen – haar tocht door het bos symbool voor de weg naar volwassenheid en haar rode kapje voor de menstruatie die hier bij komt kijken. Anderen zweren bij een eenvoudigere verklaring, namelijk dat het sprookje diende als waarschuwing voor de kinderen om hun ouders te gehoorzamen, niet zomaar met vreemden mee te gaan en dat familie en vrienden je kunnen beschermen. Meer recentelijk gaf de Britse schrijver Roald Dahl een geheel eigen draai aan het verhaal, waarmee misschien wel weer een nieuwe periode ingeluid werd..?

Roald Dahl: Roodkapje en de Wolf

Op een der eerste lentedagen
voelde Wolf de honger knagen,
dus klopte hij bij grootmoe aan.
Zij deed open, zag hem staan
met scherpe tanden, valse lach.
Hij gromde grijnzend: 'Goedendag.'

De arme grootmoe schrok zich naar:
Straks eet hij me op met huid en haar.
Ze sloeg de spijker op zijn kop,
want hij vrat haar in één hap op.

 Maar grootmoeder was taai en schriel,
hetgeen de wolf maar slecht beviel.
'Ze is te weinig,' klaagde hij,
'dat is toch geen heel maal voor mij.
Na zo'n schriel scharminkel moet je
als wolf minstens nog een toetje.'

 Terwijl hij heel boosaardig lachte,
zei hij: 'Ik denk, dat ik zal wachten
tot Roodkapje, 't mals, jong ding,
terugkomt van haar wandeling.'

Grootmoe' s kleren, moet je weten,
die hij natuurlijk niet had opgegeten,
heeft hij opgeraapt en aangetrokken;
haar jas, haar muts en ook haar sokken.
Hij kamde en krulde zelfs zijn haar.
In grootmoe's stoel zat Wolf toen klaar.

 Het kleine meisje kwam al gauw
en vroeg aan Wolf traditiegetrouw,
'O grootmoe, wat heb je 'n grote oren.'
'Dan kan ik je beter horen.'
'Wat 'n grote ogen!' zei ze zoet.
'Dan kan ik beter zien wat je doet,'
zei de Wolf, terwijl hij naar haar staarde,
en watertandde en likkebaardde.
Na dat karkas, vol bot en haar,
dacht hij, smaakt zij als kaviaar.

Maar Roodkapje knipoogde en zei:
'O wat een mooie bontjas heb jij!'
'Fout!' riep Wolf haar nijdig toe.
'Wat heb je een grote tanden, grootmoe,
dàt moet je zeggen, ezelskop.
Nou ja, dan eet ik je zo maar op.' '
t Kind lacht en trekt in een wipje
een revolver uit haar slipje.
Ze richt hem op het grote beest
en beng, beng ...die is er geweest!

Een week of wat later, ik weet 't nog goed,
heb ik in het bos Roodkapje ontmoet.
Ik herkende haar bijna niet, dat snap je,
zo zonder cape en zonder rood kapje.
‘Hallo!’ riep ze vrolijk. ‘Zie je wel
mijn prachtige bontjas van WOLVENVEL!’

door Roald Dahl, Gruwelijke rijmen, Fontein, 1982