Vijfentwintig jaar commerciële televisie in Nederland

De Nederlandse commerciële televisie bestaat vijfentwintig jaar. Op 15 mei 2014 werd een speciale jubileummiddag georganiseerd. In de Nederlandse mediasector is het echter niet altijd feest. Het heeft lang geduurd voordat er commerciële televisie mogelijk was in Nederland.

Joop van den Ende en John de Mol

Op de jubileummiddag waren mediamagnaten Joop van den Ende en John de Mol aanwezig. Hun ruime ervaring met de televisie is doorspekt van positieve en negatieve ervaringen. Volgens de ondernemers heeft het in Nederland decennia lang geduurd voordat de politiek commerciële media toestond. Maar ook onderling is er bij de verschillende media-ondernemers in Nederland flinke concurrentie.

De eerste radiozenders

Zowel de eerste radio-uitzendingen als de eerste televisie-uitzendingen in Nederland ontstonden door commercieel initiatief. De eerste radio-uitzendingen uit de jaren twintig van de vorige eeuw, dienden als verkoopmiddel voor radiotoestellen van producenten als de Nederlandse Seintoestellen Fabriek. De overheid maakt twee nationaal te ontvangen frequenties vrij, maar er komt geen nationale omroep. Vanaf 1928 ontstaan er in het verzuilde Nederland verschillende omroepen zoals de VARA, de KRO, de NCRV, de VPRO en de AVRO. De etherfrequenties worden beheerd door de Nederlandse Omroep Zender Maatschappij (Nozema). De overheid controleert via de Nozema wat er mag worden uitgezonden.

De komst van de televisie

In 1951 komt de televisie in de Nederlandse huiskamers. In eerste instantie zijn de omroepen van dit medium een afspiegeling van de radio. Vanaf eind jaren vijftig zijn er diverse buitenlandse omroepen te ontvangen. In Nederland wordt men zich bewust van de commerciële initiatieven in Engeland en Luxemburg. Men gaat nadenken over eigen commerciële zenders.  

Commerciële radio

In 1960 was Radio Veronica begonnen met het uitzenden van commerciële programma’s vanaf een schip buiten de territoriale wateren van Nederland. De publieke omroepen probeerden de concurrentie te bedingen door zelf met een muziekstation te komen, Hilversum 3.

Commerciële televisie

In 1964 wordt vanaf een booreiland voor het eerst commerciële televisie uitgezonden door de Reclame Exploitatie Maatschappij (REM). De overheid laat het eiland bestormen en de uitzendingen stil leggen. De REM wordt onderdeel van het publieke bestel. Ook Veronica wordt gedwongen om zich te voegen naar het publieke bestel.

Filmnet

De eerste officieel toegestane commerciële zender in Nederland is Filmnet. Deze zender ging van start in 1985 en blijft een kleine partij in de sector. In dezelfde tijd komen wel buitenlandse zenders als Sky Television, Europa TV en het bekendere Sky Channel op de Nederlandse televisie.

RTL-Véronique en TV10

Het duurt tot 1989 voordat de zenders RTL-Véronique en TV10 proberen een officiële televisiezender te worden. Er mag in die tijd nog steeds geen commerciële omroep zijn in Nederland. Dit heeft te maken met een onwelwillende overheid, die de publieke omroep zoveel mogelijk wil beschermen. Het is wel mogelijk om via het buitenland in Nederland commerciële programma’s uit te zenden. Om die reden gaan ondernemers als Patrick Cox en Joop van den Ende zich op Luxemburg richten. De zender van Van den Ende, TV10, mag van het Commissariaat voor de Media niet op de Nederlandse kabel. RTL-Véronique mag wel gaan uitzenden en gaat op 2 oktober 1989 van start.

De komst van RTL4

Omdat de kijkcijfers tegenvallen en de adverteerders wegblijven, wordt RTL-Véronique een noodlijdende zender. Door een samenwerking met RTL, dan nog onderdeel van het Luxemburgse bedrijf CLT, kan de zender gered worden. In 1990 wordt RTL-Véronique omgedoopt tot RTL4. In hetzelfde jaar gaat de zender TV10 officieel ter ziele. RTL4 wordt een groot succes. Ze trekken veel kijkers met spelletjes als Rad van Fortuin, Prijzenslag, en de eerste Nederlandse soapserie Goede tijden, slechte tijden. Het is een trekpleister voor presentatoren als Ron Brandsteder, Sandra Reemer en Jos Brink.

De komst van RTL5

In 1993 start het succesvolle RTL4 met een nieuwe zender. RTL5 zou zich aanvankelijk richten op bepaalde doelgroepen, namelijk hoogopgeleiden, mannen en jongeren. De reclamewereld vindt dit doelgroepenbeleid bijzonder interessant. De publieke omroep stoort zich aan deze vercommercialisering van de televisie. Dit wordt nog verergerd wanneer RTL5 besluit zich niet langer te richten op hoogopgeleiden, en steeds plattere programma’s gaat uitzenden. Omroep Veronica durft het inmiddels aan om ook commercieel te gaan, en fuseert met RTL.

Het huidige bestel

Vanaf de jaren negentig van de vorige eeuw zijn er diverse omroepen bijgekomen, zoals het Zweedse SBS6 en Net5. Commerciële televisie is geen vreemd verschijnsel meer. Er is een duidelijk onderscheid tussen commerciële en publieke omroepen, zoals ook is vastgelegd in de Mediawet. Deze wet moet ervoor zorgen dat er een goed en gevarieerd media-aanbod is in Nederland. Omdat de Rijksoverheid de publieke omroep betaald, kunnen er bepaalde eisen worden gesteld. Zo moeten de omroepen voldoende tijd besteden aan kunst en cultuur, aan educatie en informatieve programma’s. De commerciële omroepen hoeven hier niet aan te voldoen. Zij zijn echter wel beperkt in de uitzendtijd voor reclames, en mogen voor een bepaald tijdstip geen programma’s uitzenden die schadelijk zijn voor kinderen.

De overheid speelt heden ten dage dus nog wel een regulerende rol, maar bemoeit zich niet meer met de inhoud van de programma’s. Het heeft lang geduurd voordat er ruimte gemaakt werd voor commerciële televisie, maar die is inmiddels niet meer weg te denken uit Nederland. Zo is er voor de media-ondernemers toch een reden voor feest op de jubileummiddag voor vijfentwintig jaar commerciële televisie.